Door Jan de Wild en Kitty van den Hoek – Dat alleen samenwerking leidt tot succes in de sociale sector geldt als communis opinio. Jammer dat de praktijk vaak anders is. Veel samenwerkingsver-banden zijn dekmantels voor de versterking van de eigen organisatie of persoonlijke zelfgenoegzaamheid. Telkens opnieuw vinden we woorden uit om de noodzaak van een samenhangende aanpak voor het bereiken van een urgent maatschappelijk resultaat onder woorden te brengen: de sluitende aanpak, de integrale aanpak, de ketenaanpak en sinds enige jaren de ”vitale coalities” (zie o.a. Pieter Tops en Paul Frissen). 

Vitale coalities
Hoe voorkom je nu dat die vitale coalities net als veel van de voorgangers eindigen in bureaucratie, in gecoördineerd overleg met notulen en uitgebreide discussienota’s over de aard en doelen van de samenwerking?  Hoe bereik je nu dat het achterliggende doel dat door veel partijen vaak onafhankelijk van elkaar wordt nagestreefd daadwerkelijk wordt gerealiseerd? Voor MOVISIE zijn dit heel urgente vragen omdat we als onafhankelijk en publiek kennisinstituut voortdurend samenwerken en er geen genoegen mee nemen als dat nergens toe leidt.

Beter in meedoen
Tijdens een diner-pensant hebben we het samenwerkingsvraagstuk voorgelegd aan sleutelfiguren uit ons netwerk. Concrete aanleidingen waren discussies over de aansturing van MOVISIE en het zeer interessante ‘Beter in Meedoen’-samenwerkingsproject (zie de website Invoering Wmo). Dit is een meerjarig project waarin we samen met het ministerie van VWS, het werkveld, hogescholen, universiteiten en kennisinstituten werken aan beter toegeruste sociale professionals werkend in de frontlinie van het sociaal beleid. Een prachtige opdracht voor een vitale coalitie, die dan wel moet dealen met eigenzinnige ego’s van kenniswerkers en ambtenaren van verschillende departementen en van politici, die onafhankelijk van elkaar opdrachten verstrekken. Dat leidt bij projectleiders tot het gevoel dat Sinterklazen op pakjesavond moeten hebben wanneer ze elkaar ontmoeten: “Ik dacht dat ik de enige echte was.”

Macht werkt averechts
Hoe los je zoiets nu op? Machtsdenkers zijn geneigd het antwoord te zoeken in heldere gezagsverhoudingen in combinatie met goed opdrachtgeverschap. Op zich geen slechte gedachte. Zeker waar het publieke middelen betreft, moet toch iemand toezien op de inzet en de output ervan. Maar macht werkt in deze context averechts: het doodt de creativiteit en ondernemingszin en bevordert de bureaucratie. Bovendien druist het hiërarchisch stroomlijnen van ontwikkelingen in tegen de tijdgeest, die mensen juist aanzet tot het vrijwel gelijktijdig nemen van sterk op elkaar lijkende initiatieven.

Open netwerken
Intellectuelen zoeken de oplossing vooral in de onafhankelijke creativiteit van het individu. Grootschalige organisaties vertegenwoordigen voor hen het kwaad. Kleinschalig organiseren geldt als de oplossing voor grootschalige maatschappelijke problemen. Wat zou je niet allemaal kunnen doen met het geld van al die innovatie-instituten wanneer je het zou verdelen over frontlinie-werkers en creatieve eenlingen? Vast heel veel wanneer je mikt op verrassende innovaties die op zolderkamertjes door whizzkids bedacht kunnen worden, heel weinig wanneer je ook wilt dat die ideeën landen in de praktijk. Daar is massa en soms doorzettingsmacht voor nodig.

Vitale coalities lijken het meest kansrijk wanneer ze zijn gebaseerd op de gedachte van open netwerken, waar groot en klein, kennisinstituten en werkveld, hogescholen en universiteiten elkaar het gevoel geven dat ze met iets moois bezig zijn, iets dat er toe doet en nog kan lukken ook. Netwerken waarin kennis in beweging is, waarin men voortbouwt op elkaars resultaten en elkaar successen gunt.

Eigen mogelijkheden
Onze gasten konden zich goed vinden in deze visie op samenwerking. De VWS-disgenoten waren ronduit enthousiast en riepen alle tafelgenoten op mee te doen en zich vooral te concentreren op hun eigen kracht en mogelijkheden daartoe. Voor welzijnsorganisaties is dat hun lokale praktijk, voor branche-organisaties het bij CAO regelen van (in dit geval) deskundigheidsbevordering voor professionals, voor hogescholen is dat toch vooral het opleiden van goede professionals, voor universiteiten het doen van wetenschappelijk onderzoek en voor MOVISIE het op allerlei manieren werken aan kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling. Voor VWS als landelijke overheid ligt de kernkwaliteit in goede wet- en regelgeving en het scheppen van voorwaarden waardoor gemeenten en andere spelers in staat zijn de uitvoeringspraktijk te verbeteren.

Intelligente regie
Uitgaan van je eigen kracht in vitale coalities is dus de boodschap. Een mooie gedachte, die werkt als we het willen, maar niet kan zonder lichte vorm van regie door het ministerie. Intelligente regie hebben we dat genoemd. Nodig om echt van elkaars resultaten te leren en duurzame kennis voor onze sector op te bouwen. Het is mogelijk dat nieuwe claims en prevalerend eigenbelang de gewenste sprong voorwaarts in de kiem zullen smoren. Dat zou niets nieuws zijn. Maar aan het eind van zo’n diner denk je toch even: dit gaat lukken. We gaan dit dóén.

Jan de Wild is directielid bij MOVISIE kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling. Kitty van den Hoek is projectmedewerker van de afdeling Kennisstromen van MOVISIE.