‘We functioneren als een zij-ingang voor de schuldhulpverlening.’ Dat zegt Frank Knaap, als schuldenfunctionaris werkzaam bij de rechtbank Den Haag. In zijn arrondissement is sinds januari 2020 een pilot van kracht. Sindsdien waren er 144 zaken waarbij een schuldenfunctionaris zijn of haar rol vervulde. Bij meer dan de helft ervan werden de mensen met succes doorverwezen naar schuldhulpverlening binnen de gemeente. ‘Dat slagingspercentage moet omhoog, dat is onze ambitie.’
Kantonrechter
Wat een schuldenfunctionaris doet? Knaap legt uit dat mensen die voor de kantonrechter moeten verschijnen, vaak zijn verwikkeld in zaken die hun persoonlijke financiën aangaan. Denk bijvoorbeeld aan mensen die een paar maanden huurachterstand hebben en dreigen hun woning uitgezet te worden. ‘Dat is een indicator voor meer schulden, want als je geld tekortkomt is de huur van je huis één van de laatste posten die je niét betaalt’, schetst Knaap. ‘Het komt vaak voor dat mensen dan ook al met bijvoorbeeld zorgverzekeringsschulden en andere schulden kampen.’
Best positief
Doen zich zaken voor in het arrondissement Den Haag (Den Haag, Gouda, Leiden) waar de kans groot is dat schulden een rol spelen, dan woont een schuldenfunctionaris de zaak bij. ‘Dat kan bijvoorbeeld ook gaan over zaken waar de alimentatie na een scheiding wordt vastgesteld’, zegt Knaap. ‘De rechter die de zaak behandelt, legt uit wie die vreemde man of vrouw in de zaal is en vraagt dan of er behoefte is om na afloop een gesprek te voeren met de schuldenfunctionaris van de rechtbank. Over het algemeen staan mensen daar best positief tegenover.’
Formulier invullen
Voor Knaap en zijn collega’s – de rechtbank Den Haag beschikt over acht schuldenfunctionarissen – is het dan na afloop van de zaak een kwestie van de mensen aanspreken. ‘Dan nemen we de mensen mee naar een aparte ruimte en gaan we het gesprek aan. Hoe staat het ervoor in het huishouden? Welke schulden zijn er nog meer? We gaan open het gesprek in.’ Volgens de schuldenfunctionaris levert dat de meest wisselende verhalen op: van mensen met een paar duizend euro tot meer dan 2,5 ton schuld. Zijn rol is om te luisteren én door te verwijzen naar de schuldhulpverlening in de gemeente waar de betreffende cliënt woont. ‘We vullen samen een formulier in waarmee we aangeven dat hij of zij graag een afspraak met de schuldhulpverlener wil maken. Die directe contactgegevens sturen we direct door naar de gemeente.’
Nóg niet in beeld
Het gros van de mensen met wie Knaap op deze manier in gesprek raakt, is nóg niet in beeld bij de schuldhulpverlening. ‘We krijgen regelmatig reacties in de trant van: “Schuldhulpverlening? Daar heb ik nog nooit van gehoord.” Die onwetendheid en verbazing komen we tegen.’ Daar kijkt Knaap overigens niet van op. ‘Natuurlijk weet je dat gemeenten werk proberen te maken van dit onderwerp, maar de mensen die het betreft bereiken is een tweede. Deze mensen zitten vaak in privé lastige situaties of ze hebben bijvoorbeeld te kampen met een taalachterstand. Dat maakt het er allemaal niet makkelijker op.’
Eerste aflevering Schulden in beeld: 4 knelpunten
Hoe krijgen we de mensen die met geldproblemen kampen (beter) in beeld? Vorige week trapten we de artikelenreeks af met vier knelpunten in de schuldenproblematiek waar niemand vrolijk van wordt: toenemende geldproblemen bij jongeren, een dreigend capaciteitsgebrek onder schuldhulpverleners, de moeilijkheid om de vicieuze cirkel te doorbreken en het taboe op armoede.
Juist daarom is Knaap enthousiast over de pilot in Den Haag. In Limburg, Gelderland en Amsterdam en Rotterdam lopen soortgelijke pilots. ‘We hebben een signaalfunctie, we krijgen mensen in beeld die dat nog niet bij de instanties zijn. Het balletje om schulden weg te werken, moet gaan rollen. Dat is onze insteek.’
Terugkoppeling
Om die reden houden de schuldenfunctionarissen na het invullen van het formulier ook een kleine vinger aan de pols. ‘We vragen een concrete terugkoppeling van de gemeente. De gemeentelijke schuldhulpverlener moet ons laten weten of sprake is van een vervolgtraject en zo ja, welke weg is ingeslagen.’
Wantrouwen
Wat hij overigens constateert is dat er onder de mensen die hij spreekt een ‘soort wantrouwen’ is naar de overheid. Knaap denkt terug aan een kwestie die eind 2020 het landelijke nieuws haalde: in Wijdemeren moest een vrouw in eerste instantie 7000 euro aan bijstand terugbetalen, omdat haar moeder af en toe boodschappen voor haar deed. Daarnaast wijst hij op de kinderopvangtoeslagaffaire: ‘Dat doet het vertrouwen van burgers in instanties geen goed. Mensen zijn mede daardoor minder snel geneigd om met hun sores naar de gemeente te stappen.’
Onderscheid
Wat ook soms meespeelt is dat gemeenten in sommige gevallen ook schuldeiser zijn, bijvoorbeeld als mensen hun gemeentelijke belastingen niet hebben betaald. Knaap: ‘Dat er dan een afdeling binnen diezelfde gemeente is die ze wil helpen, dat onderscheid kunnen die mensen soms maar moeilijk zien.’ Hij voegt eraan toe dat je moet beseffen dat veel mensen met schulden met veel stress in hun leven kampen. ‘Als je, om het op z’n Haags te zeggen, zo vaak in je leven op je bek bent gegaan, dan zie je op een gegeven moment door de bomen het bos niet meer. Dan word je van het kastje naar de muur gestuurd. Althans, zo kan dat voelen.’
Pilot krijgt vervolg
De Rechtspraak, de overkoepelende organisatie van rechtbanken, heeft eerder dit jaar de pilots onderzocht. In de nabije toekomst moeten, mede naar aanleiding van de resultaten in Den Haag, alle rechtbanken schuldenfunctionarissen inzetten als tussenpersoon. Knaap juicht dat toe, maar hij denkt dat de effectiviteit nog omhoog kan. Van de 144 zaken die een schuldenfunctionaris bijwoonde, werd meer dan de helft van de mensen doorgeleid naar een afspraak met de gemeentelijke schuldhulpverlening. ‘Het is een gegeven dat de mensen die gedaagd worden lang niet allemaal hun zaak bijwonen. Bovendien liep heeft deze pilot ook een tijd gelopen toen het nog coronatijd was. Ik denk dat het aantal van 144 niet veel is, ook niet weinig. De kunst is vooral om de maatschappelijke rol die de rechtbank in dit geval pakt, ook binnen de rechtbank zelf veel breder onder de aandacht te krijgen.’
Mediation
Knaap wijst op mediation, de vorm van conflictbemiddeling waarbij twee partijen zonder tussenkomst van de rechter onder leiding van een onafhankelijke bemiddelaar eruit proberen te komen. ‘Dat is ook vrij klein begonnen, maar staat nu bij iedere rechter op het netvlies als mogelijke oplossing. Zo zou het ook bij schulden moeten zijn. Bij iedere zaak waar persoonlijke financiën een rol spelen, van een faillissement van een bedrijf tot echtscheiding, moet er gewezen worden op de optie om met een schuldenfunctionaris om tafel te gaan zitten.’
Bij de rechtbank Den Haag zijn de schuldenfunctionarissen onderdeel van de afdeling insolventies, legt Knaap uit. ‘Mijn doel is dat straks iedere rechter, iedere griffier, de centrale balie en noem maar op weet heeft van de toegevoegde waarde van een schuldenfunctionaris. Dan denk ik dat we nog veel meer mensen met schulden eerder in beeld gaan krijgen.’
