Afgaand op de aandacht voor ervaringsdeskundigheid bij congressen en in tijdschriften in het sociaal domein, zou je denken dat er al volop met ervaringsdeskundigen wordt gewerkt. Hun waarde wordt veelvuldig geroemd. In de praktijk is de positie van ervaringsdeskundigen in het sociaal domein echter nog marginaal. En waar al met hen wordt gewerkt, betreft het meestal vrijwilligers. Ervaringsdeskundigen met een betaalde baan (ook wel ervaringswerkers genoemd) zijn er nog nauwelijks.
Er zijn echter meer issues die aandacht verdienen als het gaat om de versterking van ervaringsdeskundigheid in het sociaal domein. Een daarvan is dat verreweg het grootste deel van wat ervaringswerkers doen, bestaat uit individuele ondersteuning van cliënten. Zonder meer waardevol, gesprekken met cliënten leren dat zij de ondersteuning van ervaringswerkers echt als anders ervaren dan die van professionals. Ze stellen andere vragen, cliënten voelen zich beter begrepen, krijgen weer meer (zelf)vertrouwen en worden ‘empowered’. Ze hebben meer begrip en geduld.
Het is echter niet voldoende om ervaringsdeskundigen alleen voor individuele casuïstiek in te zetten. Een belangrijke andere rol is die van ‘luis in de pels’ richting professionals en richting beleid. In de loop der tijd is er een kloof ontstaan tussen de (systeem)wereld van beleid en uitvoering en de (leef)wereld van mensen in kwetsbare posities. Het is nodig die leefwereld meer naar binnen te halen. Ervarings- werkers kunnen bijvoorbeeld wijzen op wat de ongewenste effecten zijn van beleid en uitvoering op mensen. En zij kunnen meedenken over hoe het anders, beter kan. Zo zag ik hen er bijvoorbeeld op wijzen dat het werken met standaardformulieren bij de intake van zorgmijders afschrikkend werkt en moet worden vermeden.
Om die kritische rol te kunnen vervullen, moeten ervaringsdeskundigen stevig in hun schoenen staan, zeker als ze – zoals vaak het geval is – de enige in de organisatie zijn. Maar minstens zo belangrijk is dat de organisatie hen daartoe actief faciliteert en uitnodigt. En goed nadenkt over hoe de kennis van de ervaringsdeskundigen goed tot zijn recht kan komen. Zomaar, met alle goede bedoelingen, een ervaringsdeskundige in dienst nemen, verkleint de kans dat het gaat werken.
Om de ondersteuning van mensen die mede afhankelijk zijn van formele zorg en welzijn te verbeteren, is uitbreiding en versterking van de inzet van ervaringsdeskundigen in het brede sociaal domein hard nodig. Ik ben dan wel geen volksvertegenwoordiger, maar zou daar wel een motie voor willen indienen.