Önder* weigert al een hele tijd te eten. De jonge Turk heeft waanbeelden, hij is ervan overtuigd dat zijn familie hem probeert te vergiftigen. Hij wordt opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. Daar krijgt Önder de juiste medicijnen en therapie. De behandeling slaat aan. Van de hulpverleners krijgt hij maaltijden die zijn aangepast op zijn islamitische voedingsvoorschriften. En ook het voedsel dat zijn familie voor hem meeneemt, nuttigt hij. Maar zijn vooruitgang duurt niet lang. De maaltijden die hij krijgt voorgeschoteld, raakt hij opeens niet meer aan. Hij eet alleen nog maar zelf klaargemaakte boterhammen. De hulpverleners denken dat Önder hen nu wantrouwt. Dus verhogen ze zijn medicatie weer. Pas na lange tijd vragen ze hem waarom hij alleen nog maar zijn eigen boterhammen eet. Wat blijkt? Önder had gezien dat zijn vlees op dezelfde schalen lag als het onreine vlees. Wat gebeurde er in de keuken dan wel niet met zijn vlees? Na deze constatering gaat het snel met Önder’s herstel. Hij komt spoedig weer thuis.

‘In Nederland is een gebrek aan cultureel passende zorg,’ zegt Souleyman Azaay, directeur van het islamitische thuiszorgbureau UenZo. Doordat Nederlandse hulpverleners vaak onvoldoende op de hoogte zijn van de culturele verschillen, vallen veel islamitische hulpbehoevenden tussen wal en schip; ze krijgen niet de zorg die ze nodig hebben. Omdat de reguliere thuiszorg volgens Azaay is ‘doordrenkt met Nederlandse normen en waarden,’ heeft hij in Rotterdam samen met andere moslims een eigen thuiszorgbureau opgericht.

Het idee hiervoor kwam een jaar geleden van een hulpbehoevende moslim, die nu een van de directeuren van UenZo is. ‘Hij is spastisch en heeft zelf jarenlange ervaring met zorginstellingen. De reguliere thuiszorg beviel hem slecht. Hij kreeg hij het idee dat hij wat kon betekenen voor andere hulpbehoevende moslims,’ vertelt Azaay. Zijn idee werd ondersteund door een onderzoek van de Universiteit Utrecht. De uitkomsten van dit onderzoek waren bedroevend. Het bleek dat 70 procent van de hulpbehoevende moslims in Nederland niet of nauwelijks de juiste zorg kreeg. De taalbarrière was het voornaamste probleem. Onbekendheid met het Nederlandse systeem van zorg en welzijn was een andere moeilijkheid. En ook het feit dat veel Nederlandse hulpverleners niet goed op de hoogte zijn van cultuurverschillen bleek problematisch. Daar moest iets op gevonden worden. Sinds januari dit jaar kunnen hulpbehoevende moslims terecht bij het islamitisch thuiszorgbureau UenZo.

Nood breekt wet

Het thuiszorgbureau heeft inmiddels tussen de veertig en vijftig cliënten. Die komen niet alleen uit Rotterdam, maar ook uit andere Nederlandse steden, zoals Vlissingen, Tilburg en Amsterdam. Uiteindelijk wil UenZo zorgtrajecten uitzetten in heel Nederland. Ook aan werknemers heeft het bureau geen tekort. ‘Veel moslims die in de thuiszorg werken zijn bekend met de problemen van hulpbehoevende islamieten. Zij omarmen ons initiatief en willen graag voor ons komen werken.’ Momenteel werken er dan ook alleen moslims voor het thuiszorgbureau, dat Turkse, Marokkaanse, Somalische en Pakistaanse hulpverleners in dienst heeft. Zij spreken de taal van hun cliënten, kennen hun culturele achtergrond en daardoor ook hun zorgwensen. Zo weten zij dat een hulpbehoevende moslim alleen gewassen wil worden door iemand van het eigen geslacht. De reguliere thuiszorg kan met deze wens vaak geen rekening houden. UenZo doet dit wel. ‘Maar nood breekt wel wet. Niets gaat ten koste van de zorgvraag. Als wij bijvoorbeeld alleen een vrouw hebben die bevoegd is om een katheter in te brengen, doet zij dit. Dan wordt wel eerst heel duidelijk uitgelegd waarom alleen zij dit kan doen. Daar is dan begrip voor.’

Intermediair

Hoewel UenZo op dit moment alleen moslims in dienst heeft, sluit het bureau niet uit dat er in de toekomst ook niet-moslims bij UenZo aan de slag gaan. ‘Met een cursus kunnen wij autochtone werknemers op de hoogte brengen van de culturele verschillen.’ Ook nu al heeft het bureau contacten met autochtone hulpverleners. ‘Wij krijgen veel telefoontjes van hulpbehoevende moslims die wij niet zelf kunnen helpen, omdat ze bijvoorbeeld te ver weg wonen. Dan treden wij op als een soort intermediair tussen reguliere thuiszorginstellingen en islamitische cliënten.’ Volgens Azaay staan de reguliere thuiszorginstellingen niet afwijzend tegenover deze bemoeienis. ‘Veel thuiszorginstellingen erkennen het probleem met islamitische cliënten. Zij hebben ook wel geprobeerd hun diensten toe te spitsen op moslims, maar door kennis- en tijdgebrek komt daar in de praktijk weinig van terecht.’

De meeste cliënten komen door mond-tot-mondreclame bij UenZo terecht. Sommigen worden doorverwezen door reguliere thuiszorginstellingen. Het bureau is geen lid van de Landelijke Vereniging voor Thuiszorg (LVT). Omdat de LVT ook bijvoorbeeld christelijk gereformeerde thuiszorgbureaus als lid heeft, staat het moslimskarakter van UenZo volgens de vereniging niet een lidmaatschap in de weg. Maar zolang UenZo een commercieel thuiszorgbureau is, kan het geen lid worden. Omdat UenZo geen AWBZ-keurmerk heeft, mag het alleen cliënten helpen die gebruik maken van het persoonsgebonden budget. ‘Wij willen nu eerst van het College voor Zorgverzekeringen een AWBZ-keurmerk krijgen. Daar zijn we hard mee bezig,’ zegt Azaay.

Persoonsgebonden budget

Om islamitische mantelzorgers te ontlasten, maakt UenZo op slimme wijze gebruik van het persoonsgebonden budget. Moslims worden liever door familie dan door vreemden geholpen. Dit is vanuit hun culturele achtergrond ook zeer gebruikelijk. Wanneer die hulp bestaat uit huishoudelijke taken, kan een familielid ook goed zorg dragen voor een hulpbehoevende moslim. Maar huishoudelijke taken kunnen heel zwaar zijn, vooral als de mantelzorger ook nog naar zijn werk moet. Daarom neemt UenZo mantelzorgers met een te hoge werkdruk via het persoongebonden budget in dienst. Zij krijgen betaald voor hun mantelzorg, waardoor zij bijvoorbeeld minder kunnen gaan werken.

Het islamitische gebruik om voor hulpbehoevende familieleden te zorgen, is een belangrijk aandachtspunt voor UenZo. ‘In de islamitische cultuur kun je het niet maken je ouders naar een verpleeghuis te sturen, dus nemen veel kinderen de zorg voor ouders op zich,’ vertelt Azaay. De Marokkaanse Malika* deed dit ook. Haar schoonvader had ernstige hartkwalen. Malika en haar man namen hem in huis. Maar Malika had een druk bestaan. Ze was verantwoordelijk voor de dagelijkse opvoeding van haar kinderen en ze had een bedrijvig huishouden. Haar schoonvader behoefde veel zorg. Malika durfde het niet toe te geven, ze vond het heel belangrijk om hulp te bieden aan haar schoonvader, maar eigenlijk was het te zwaar voor haar. Via UenZo ontdekte ze dat zij zorgtaken kon afstoten, zonder dat haar schoonvader naar het verpleeghuis hoefde. Nu komt er wekelijks iemand van UenZo bij Malika langs om haar te ontlasten.

Verdrinken

‘Veel van onze cliënten zijn onbekend met het Nederlandse zorgaanbod en met de weg die leidt naar het verkrijgen van die zorg,’ vertelt Azaay. Daarom wil UenZo islamieten op de hoogte brengen van hun rechten en plichten op het gebied van zorg en thuiszorg. ‘Wij willen hulpbehoevenden niet laten verdrinken in de ingewikkelde wetgeving en regelingen. UenZo helpt de mensen de juiste procedures te doorlopen en zo datgene te krijgen waar iedere Nederlander recht op heeft. Zo willen wij voorkomen dat er een nog grotere achterstand ontstaat bij onze doelgroep.’

Als extra service biedt UenZo bovendien praktische hulp bij het aanvragen en geleverd krijgen van diverse diensten, zoals huisaanpassingen en hulpmiddelen. Via onder andere de Wet Voorziening Gehandicapten en Ziektekostenverzekeraars. ‘Met deze service wordt de cliënt ook geholpen zijn weg te vinden in het woud van regeltjes, procedures en instellingen. Wij pleiten voor passende zorg en proberen die allerlei manieren te verkrijgen.’

De namen Önder en Malika zijn om privacyredenen gefingeerd.