Aan aandacht voor het onderwerp eenzaamheid is geen gebrek. Het onderwerp is de laatste jaren steeds meer in beeld gekomen. Maar weten we er inmiddels ook meer over? Of hebben we meer zicht op hoe eenzaamheid te voorkomen is? Voor specialist ouderengeneeskunde Ester Bertholet is de term eenzaamheid te omschrijven als ‘je niet meer verbonden voelen, in de meest brede zin van het woord.’ Maar het draait wat haar betreft niet altijd om verbondenheid voelen met mensen, vertelt ze.

‘Ik denk dat er een groep is, waar ik ook toe behoor, die zich ook heel oprecht verbonden kan voelen met natuur, muziek, literatuur, of iets in het hogere. Ook dat heeft invloed op hoe iemand zich voelt.’ Bertholet is nooit eenzaam, maar is wel vaak en graag alleen, vertelt ze. ‘Omdat ik me heel erg verbonden kan voelen met andere dingen kan ik tegelijkertijd weinig mensen om me heen hebben.’

Verschillende vormen van eenzaamheid

Het antwoord van Bertholet laat meteen zien hoe complex het onderwerp is. Zoveel vormen, uitingen en meningen. De ‘klassieke’ kennis over eenzaamheid maakt onderscheid tussen 3 groepen:

1. Mensen met emotionele eenzaamheid. Zij hebben veel mensen om zich heen, maar voelen zich toch eenzaam.
2. Mensen die zich sociaal eenzaam voelen. Zij hebben te weinig mensen om zich heen.
3. Mensen met existentiële eenzaamheid. Zij betwijfelen het doel van het bestaan. ‘Waarom ben ik eigenlijk hier?’

‘Ik weet niet bij welke groep ik zelf zou horen’, zegt Bertholet. ‘Het draait voor mij om een mate van verbondenheid voelen, met mensen of juist met iets, zoals de natuur.’ Ze is zich ervan bewust dat haar ideeën en inzichten mogelijk niet helemaal passen bij wat gangbaar is. ‘Als iemand bij je aanklopt en zegt eenzaam te zijn, dan moet je snappen wat iemand bedoelt. Wat mist die persoon? En dat antwoord hoeft dus niet altijd “mensen” te zijn.’

‘Andere mensen zien vaak niet het antwoord’

Wat Bertholet vooral niet wil, is dat mensen die zich eenzaam voelen altijd het advies krijgen om andere mensen te zien. ‘Want vaak is dit het antwoord niet. Bovendien kan andere mensen zien het gevoel van eenzaamheid ook erger maken. Dan heeft iemand de moeite gedaan om ergens naartoe te gaan, bij een nieuwe groep mensen die je niet kent aan te sluiten en dan werkt het niet. Dat kan juist nóg meer op zo’n gevoel drukken. We moeten goed luisteren en uitzoeken wat iemand bedoelt als er over eenzaamheid gesproken wordt.’

Verbinding

Of het nu mensen zijn of dingen, volgens Bertholet zijn veel mensen de verbinding kwijtgeraakt. We gaan op zoek naar manieren om ons weer ergens verbonden bij te voelen; een groep, een geloof, een overtuiging. ‘Mensen die in een koor zingen, voelen vaak verbinding en ervaren echt dat ze hun stem laten horen. Maar ook samen luisteren naar muziek, kan mensen dat gevoel geven.’ Anderen vinden het juist in de natuur, het willen ervaren van alles wat om hen heen leeft en bestaat. ‘Voor sommigen werkt het troostend om het gevoel te hebben om ergens deel van te zijn, je opgenomen te voelen en verbinding te maken met de natuur.’

Sociale visites niet altijd verlichtend

Er zijn zoveel initiatieven geweest om mensen te helpen, maar ze werkten niet. Vaak is het idee dat de sociale visites terug moeten komen, maar veel mensen vinden dat niet verlichtend, zegt Bertholet. ‘Uit onderzoek is zelfs gebleken dat mensen zich zieker voelen als de huisarts wekelijks komt vragen of ze nog pijn hebben aan hun heup.’ Ook een vrijwilliger elke week langs laten gaan, heeft niet altijd het gewenste effect. De verbondenheid ontbreekt vaak, aldus de specialist ouderengeneeskunde.

Pijlers van zingeving

‘Ik las het boek “De kracht van betekenis” van psycholoog Emily Esfahani Smith. Hierin worden de pijlers van zingeving uitgelegd en verbondenheid is er 1 van.’ Volgens de schrijfster kan een gevoel van eenzaamheid al verlicht worden door maandelijks naar een bijeenkomst te gaan die draait om iets waar jij je verbonden mee voelt. Of het nu een godsdienst, een koor of een yogales is waarin er aandacht is voor elkaar. ‘Hier komen mensen waarmee jij je associeert, dat geeft een gevoel van geluk’, legt Bertholet uit.

Het ontmoetingscentrum

Bertholet heeft ervaring met initiatieven die aansluiten bij dit idee. Zo startte ze in 2016 het ontmoetingscentrum Ons Raadhuis in Velp, een plek waar ook activiteiten voor ouderen worden aangeboden. 4 dagen per week is er vrijblijvend deel te nemen aan allerlei activiteiten, zoals line-dancen, handwerken of een spelletjesmiddag. Het project wordt gefinancierd vanuit de gemeente, de ouderen betalen een kleine bijdrage voor deelname.

‘We deden vervolgens zelf onderzoek naar de bevindingen en ik vond de resultaten indrukwekkend. Mensen zeiden dat hun gevoelens van eenzaamheid weg waren na enkele bezoeken aan een groep. Ze zeiden dat ze weer een thuis hadden, een familie, een woonkamer. En zelfs als ze er zelf niet heengingen, wisten ze dat dit wel kan en dat ze dan gezien werden.’ Kwam iemand een paar keer niet, dan werd er gebeld met de vraag of alles goed gaat. ‘Dat gaf hen zoveel gevoelens van geborgenheid en veiligheid.’

Doorvragen

Om te kunnen achterhalen wat er achter iemands eenzaamheid zit, moet er dus goed geluisterd worden naar iemand. Wat mist er, maar ook: waar haalt iemand geluk of voldoening uit? ‘Ik denk dat eenzaamheid niet per se blijvend is. Zegt iemand: iedereen van de kaartclub is dood. Dan kun je toch samen op zoek naar een nieuwe kaartclub? En eventueel vervoer regelen als dat nodig is? We moeten meer in mogelijkheden denken en creatiever naar oplossingen zoeken.’

Daarnaast vindt Bertholet dat er ook een eigen verantwoordelijkheid is voor de mensen zelf, vooral wat preventie betreft. ‘Ik beweeg steeds meer naar die kant van het verhaal. Ik geef presentaties aan mensen die nog niet met pensioen zijn en zeg ze: “U bent 55 en gaat langzaam richting de pensioenleeftijd. Wat gaat u doen om uw netwerk op orde te houden en dit voldoende inhoud te geven?” Vaak reageren zij dan dat ze druk zijn met hun werk en hobby’s’, aldus Bertholet. ‘Maar uiteindelijk belandt het dan bij een hulpverlener, terwijl dat voorkomen had kunnen worden. We moeten een beroep doen op ieders eigen verantwoordelijkheid en autonomie, al zal uiteraard niet iedereen dat zelf kunnen. Maar toch: kom in actie!’

Jezelf goed kennen

We moeten ons ervan bewust zijn dat preventie van eenzaamheid belangrijk is, ook voor andere leeftijden, vindt Bertholet. Oplossingen zijn niet heel groots en meeslepend, maar draaien om gezien worden en anderen zien en horen. ‘Dat kan alleen als je jezelf goed kent en weet waar jij je goed van zult voelen, wat van jou van belang is.’

Het kan voor hulpverleners daarom nuttig zijn om daar inzicht in te krijgen, denkt de specialist. ‘Een psychiater legde mij eens uit dat er 7 pijlers zijn die elk mens belangrijk vindt. En dat kan van alles zijn. In al die punten zit ergens een mogelijkheid om verbinding te zoeken en te vinden.’ In mensen met dezelfde interesses of leefwijzen. ‘Die pijlers kunnen als startpunt dienen in een zoektocht naar mogelijke oplossingen voor eenzaamheid. Of het nu zingen is, de natuur in of een yogales. Overal zit een vorm van verbinding in, dat moet je weten te vinden.’