Financiële ondersteuning, samenwerking, kennis en volharding zijn nodig om de initiatieven levend te houden, ook na de coronacrisis. Dit lijkt de belangrijkste boodschap te zijn van de online-bijeenkomst ‘Bouwen aan sociaal herstel’, georganiseerd door het Oranje Fonds en het SCP, die op 21 juni werd gehouden.
Gevolgen
De impact van de coronacrisis op het welbevinden van kwetsbare burgers is groot. De crisis heeft sociale problemen zoals eenzaamheid, werkeloosheid, armoede, kansenongelijkheid in het onderwijs en psychische nood bij bepaalde groepen, verder uitgediept. Zo blijkt uit een onderzoek (‘Een jaar met corona’) naar de gevolgen van de coronacrisis door het SCP dat Inger Plaisier, wetenschappelijk medewerker van de organisatie, op de bijeenkomst presenteerde.
Veel problemen die tijdens de coronacrisis naar voren kwamen, zijn volgens Plaisier niet nieuw, maar zijn zichtbaarder geworden. ‘Er is een blijvende en toenemende ongelijkheid in de samenleving.’ Daarnaast zijn er ook nieuwe groepen van kwetsbaren bijgekomen, zoals jongeren die kampen met psychische problemen en ZZP’ers die een bestaansonzekerheid ervaren, omdat hun inkomen is afgenomen.
Sociale initiatieven
Ook Kristel Ashra, hoofd Bestedingen & programma’s bij het Oranje Fonds, constateert dat de eerdergenoemde problemen in het sociale domein hardnekkig zijn en door de coronacrisis zijn versterkt. Het Oranje Fonds reageerde razendsnel op de crisis door al aan het begin van de eerste lockdown een bedrag van 2 miljoen beschikbaar te stellen aan sociale initiatieven die gericht zijn op het behoud van sociaal contact.
Het fonds werd overspoeld met honderden aanvragen, van belvrijwilligers tot aan maaltijdbezorgers. Volgens Ashra was de eerste lockdown een fase waarin duidelijk werd dat er veel betrokken burgers zijn die iets willen betekenen in de samenleving. ‘Vrijwilligers organiseerden dichtbij, in een kleiner geworden wereld, activiteiten die erop gericht waren om met elkaar in verbinding te blijven en de kwetsbare medemens te helpen.’
Cruciaal
Na die eerste, acute, fase zag het Oranje Fonds dat een aantal sociale initiatieven onder druk kwam te staan. Dat terwijl deze initiatieven cruciaal lijken voor het herstel in het sociale domein na de coronacrisis. Ashra noemt gebrek aan capaciteit, vitaliteit, vindingrijkheid en liquiditeit als mogelijke oorzaken hiervoor. Het Oranje Fonds wil als financier, aanjager en verbinder sociale initiatieven blijven ondersteunen.
Middels een nieuw fonds, het Corona sociaal herstelfonds, stelt het 4 miljoen beschikbaar om sociale initiatieven te ondersteunen die problemen aanpakken die veroorzaakt of verergerd zijn door de coronacrisis. Daarnaast wil het bijeenkomsten organiseren om kennis over sociale initiatieven te verspreiden. Deze online-bijeenkomst was daar de eerste van.
Na de crisis
Het eerste gedeelte van de online-bijeenkomst was gericht op de aard van de sociale problemen tijdens de coronacrisis en het spontaan ontstaan van sociale initiatieven die deze problemen te lijf gingen. Het tweede gedeelte ging over de uitdagingen die er zijn om de sociale problemen op de langere termijn aan te pakken. In drie kennistafels met verschillende sprekers werd daar onder leiding van gespreksleidster Hadassah de Boer over van gedachten gewisseld.
Eendagsvliegen
Aan de eerste kennistafel is besproken wat een sociaal initiatief tot een succes maakt. Dat heeft vooral te maken met de mate van organisatie. Een aantal sociale innovaties blijken volgens Joost van Alkemade, directeur Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk, eendagsvliegen te zijn. ‘In eerste instantie was er veel enthousiasme om als vrijwilliger aan de slag te gaan. Mensen gingen in hun eigen portiek aanbellen bij de buren om te vragen of ze konden helpen. Maar op het moment dat het land weer open ging, in de zomer van 2020, stopten mensen daar ook snel weer mee.’
Karin Maas, directeur van het Impactcentrum Erasmus Universiteit, beaamt dat in die eerste, acute, fase veel sociale initiatieven zijn ontstaan uit een soort intrinsieke motivatie om iets goeds te doen. Ze vraagt zich, net als haar gesprekspartners, af hoe duurzaam ze zullen blijken te zijn? Een rationele in plaats van een emotionele aanpak: ‘Wat zijn de problemen, om welke doelgroepen gaat het en hoe kunnen we die bereiken?’, zal volgens haar uiteindelijk cruciaal blijken voor de duurzaamheid van een initiatief.
Rollen
Een ander vraagstuk dat aan de kennistafels besproken werd is: wie moet welke rol nemen in het sociale domein? Diverse sprekers waren het erover eens dat de landelijke overheid tijdens de coronacrisis, om begrijpelijke redenen, erg ver is gegaan in haar bemoeienis met de maatschappij. Kim Putters, directeur SCP, pleit ervoor dat de overheid hiervan ‘afkickt’ en een nieuwe rol aanneemt. Een te ontwikkelen nieuw maatschappelijk middenveld (waar ook de sociale initiatieven toebehoren) zou als gesprekspartner van die overheid moeten optreden.
Albert Jan Kruiter (Instituut voor Publieke Zaken) is het met Putters eens dat het middenveld hoognodig moet worden versterkt als tegenwicht voor een al te dominante overheid. ‘Wij zitten in een periode dat het individu tegenover de overheid staat. Om een gelijkwaardige gesprekspartner te zijn van de overheid moet er een collectief ontstaan. Een sterker middenveld, zoals je vroeger de zuilen had.’
De gemeenten hebben ook een belangrijke rol. Daarnaast is er volgens spreker Fred Beekers (kwartiermaker Nationale coalitie tegen eenzaamheid) ook een rol weggelegd voor het bedrijfsleven om de problemen in het sociaal domein op te lossen. ‘Wij schakelen ook het bedrijfsleven in. Mensen van de Rabobank gaan bijvoorbeeld op bezoek bij ouderen om hen online te leren bankieren. Ondertussen helpen ze hen ook om vrienden van vroeger op te zoeken op internet.’
Uitgaan van de mens
Putters vindt het belangrijk om te blijven uitgaan van de mens. ‘We hebben allemaal ervaren hoe het is om in een soort isolement te leven. Wellicht helpt deze ervaring om ons beter te kunnen inleven in mensen die structureel in zo’n situatie zitten en hebben we daar iets voor over.’ Van Alkemade ziet een rare tweedeling tussen kwetsbare mensen en vrijwilligers die hij het liefst wil opheffen. ‘Een oudere kan zich bijvoorbeeld heel goed als vrijwilliger inzetten. We moeten kwetsbare mensen blijven aanspreken om mee te doen aan het oplossen van de problemen in het sociaal domein.’
Hallo Mariët,
Goed artikel over de cruciale rol van burgerinitiatieven in het hertel in sociaal domein. http://Www.sterk.brabant.nl brengt Brabantse bewonersinitiatieven en impactondernemingen samen. We zijn een platform waar vraag en aanbod samenkomt en dat zorgt voor uitwisseling van kennis, inspiratie en ervaringen. Zo pogen we blijvend bij te dragen aan een sociaal veerkrachtig Brabant, waarin iedereen meetelt en meedoet.
In het kader van deze initiatieven informeren en inspireren, zou ik je artikel graag delen. Omdat het een Premium artikel is, vroeg ik me af of dat zo maar kan.
Hartelijke groet, Esther