De vorige keer stelde Merel dat échte kwaliteit niet in protocollen zit >>
Dat vrouwen aan een emancipatoire inhaalslag bezig zijn, is niet alleen positief. Niet als het om criminaliteit gaat, in elk geval. Steeds vaker zien we, met name jonge, vrouwen terug in de criminaliteitsstatistieken. Denk niet dat het gaat om een beetje stelen: ze worden vooral veroordeeld voor geweldsdelicten.
1 op de 5 overlijdt voortijdig
Belanden vrouwen achter de tralies of in een forensisch psychiatrische inrichting, dan zijn hun vooruitzichten weinig rooskleurig. Ik schrok van wat Vivienne de Vogel, lector Werken in Justitieel Kader bij de Hogeschool Utrecht me onlangs vertelde. Enige jaren na verblijf in een tbs-kliniek blijkt bijna 1 op de 5 vrouwen overleden, op een leeftijd van gemiddeld 45 jaar. De criminele weg bewandelen is dus letterlijk levensgevaarlijk voor psychiatrische vrouwen. Zij lopen meer risico om de dood te vinden als ze de inrichting hebben verlaten dan mannen. Als we het hebben over gelijke kansen, is dat niet zo eerlijk.
Criminele vrouwen lopen andere risico’s
Waardoor lopen gewelddadige vrouwen met psychiatrische stoornissen zoveel meer kans op sterfte? Misschien zit de crux ‘m in het inschatten van de risico’s voor recidive. De risicotaxatie-instrumenten zijn volgens recent gepubliceerd onderzoek (Vogel, 2019), namelijk voornamelijk onderzocht bij mannen en voor hen ontwikkeld. Misschien spelen bij vrouwen wel andere risicofactoren of zijn sommige van doorslaggevender belang om een succesvolle terugkeer in de maatschappij in te kunnen schatten.
Verstoorde relatie
De Vogel ziet bijvoorbeeld dat vrouwen vaker een borderline persoonlijkheidsstoornis hebben (mannen hebben vaker een antisociale stoornis). Dit, al dan niet in combinatie met een verslaving (bij vrouwen vaak aan medicatie en alcohol), houdt verband met zelfbeschadiging en suïcide. Ook constateert De Vogel dat het hebben van verstoorde sociale relaties meer impact heeft op vrouwen dan op mannen. En laten vrouwelijke (ex-)forensisch psychiatrisch patiënten nu vaker (in hun jeugd of als volwassene) slachtoffer zijn van seksueel misbruik – dat lijkt me nogal een ervaring van een verstoorde sociale relatie. De (seksuele) trauma’s uit hun jeugd eisen kortom hun tol.
Probleem: vrouwen zijn moeders
Je kunt zeggen dat het niet zo’n groot probleem is, absoluut gezien dan. Het aantal gedetineerde vrouwen ligt in Nederland op ongeveer 5 procent, het aantal tot tbs-veroordeelde vrouwen schommelt rond de 6 a 7 procent (WODC, 2018). In aantallen gaat het om een stuk minder vrouwen dan mannen. Ook voorheen gedetineerde criminele mannen lopen risico om voortijdig aan een niet-biologische oorzaak te sterven – denk aan verkeersongelukken en moord. Maar de meeste vrouwen worden of zijn moeder. En een gewelddadige moeder betekent een hoger risico dat zoon of dochter ook antisociaal en agressief gedrag vertoont. En daarmee is het cirkeltje weer rond.
Genderspecifiek
Wil je criminaliteits- en zelfs sterftecijfers omlaag brengen dan is het zaak ook aandacht te besteden aan genderspecifieke risicofactoren bij criminaliteit. Veel meer onderzoek én kennis op de werkvloer is nodig om de risico’s specifiek voor vrouwen goed in te kunnen schatten. Misschien willen degenen die subsidiepotjes voor komend jaar verstrekken de genderspecifieke bril komende tijd opzetten bij het beoordelen van project- en onderzoekaanvragen?
Statistisch gezien zit je niet met gelijke groepen. Vrouwelijke criminelen worden systematisch minder zwaar of zelfs niet gestraft. Bij 25% van de misdrijven in Nederland is er een vrouwelijke verdachte. Zet dat af tegen de 5% in de gevangenis en dan zit je al met een selecte groep van waarschijnlijk de aller zwaarste probleemgevallen. Je kan zeggen, ja maar het zijn vooral de allerzwaarste criminelen die lang in de gevangenis moeten zitten. Klopt, maar zelfs voor de zwaarste geweldsdelicten zoals moorden zit je met een vrouwenaandeel van rond de 10%. Studies in bijvoorbeeld de VS tonen dan ook aan dat vrouwen maar de helft kans hebben op een veroordeling t.o.v. mannen en dat mannen gemiddeld 62% langer moeten zitten voor gelijkaardige feiten. We kunnen dus eerder spreken van een ongelijkheid t.o.v. van mannen, dan benadeling van vrouwen.
Statistisch gezien zit je dus waarschijnlijk met zeer ongelijke groepen: bij de mannen zit je met zware, middelzware en recidiverende lichte criminelen, terwijl bij vrouwen jouw groep voornamelijk bestaat uit extreem zware criminelen. Eigenlijk moeten we meer vrouwen in de gevangenis steken.