Geert, je begint de podcast met de bekentenis dat je nog nooit een buurthuis van binnen had gezien. Waarom eigenlijk niet?

‘Ja, waarom? Ik had toch de gedachte dat het een plek is waar oude dames theedrinken en bingo spelen. Als je een kennis hebt die er wel eens komt ga je misschien mee, maar niemand om mij heen maakt er gebruik van. Tijdens het maken van de podcast kwam ik erachter dat er zoveel meer aspecten aan de wijkinitiatieven zitten. De gezelligheid en saamhorigheid – en dus het sociale contact, je gehoord voelen en het tegengaan van eenzaamheid – bleek het centrale thema bij alle buurthuizen.’

Waar ga je zelf heen als je je eenzaam voelt?

‘Toen mijn relatie een tijdje geleden uitging had ik ineens tijd over en meer behoefte aan iets sociaals buiten de deur. Daarom ging ik bij een koor. Dus ik begrijp wel goed dat mensen naar iets zoeken om met anderen te doen. De laagdrempeligheid is bij een buurtcentrum heel belangrijk. De koffie voor een euro en het feit dat iedereen vrij binnen kan lopen op bepaalde momenten.’

Bij De Buren in Schiedam is de insteek weer heel anders.

‘Dat klopt en dat heeft ook een doel. Bij sommige mensen past samen beppen met koffie niet, die pakken liever een hamer en een boor om iets te maken. Dat doen ze bij de werkplaats van De Buren in Schiedam met een vaste groep. Maar ook bij het klusteam in Tilburg pakten ze na een klus de koffie erbij en bespraken ze wat er in hun leven speelt of waar ze hulp bij kunnen gebruiken. Het klusje is daar ondergeschikt aan het doel, namelijk het samenzijn en elkaar helpen.’

Ook hier zag je wat saamhorigheid kan doen?

‘Ja, en dat is soms van levensbelang. Voor een ander onderwerp deed ik al research naar eenzaamheid en het verkort letterlijk je levensjaren. Het is een soort ziekte. Mensen krij- gen er lichamelijke aandoeningen van. Bij Kinderbuurthuis Wijkie in Rotterdam zag ik ook de nare kant van eenzaamheid onder jongeren. Wijkie organiseert kampen in de zomer voor kinderen die anders alleen thuis komen te zitten, omdat al hun vriendjes op vakantie gaan.’

Waar komt de titel van de podcast vandaan, er bestaan toch nog buurthuizen?

“Het buurthuis bestaat niet meer” is natuurlijk niet helemaal waar. Maar hét buurthuis waar je eerst aan denkt is aan het verdwijnen – de oude dametjes aan de bingo zijn er uiteraard wel, en daar is ook niets mis mee als je van bingoën houdt – maar het buurthuis van nu is veel meer op maat ingericht. Ik vind het eigenlijk best jammer dat ik geen enkele bingoavond heb meegemaakt. De centra waar ik langs ben geweest noemen zich allemaal geen “buurthuis”. Het stigma dat heerst klopt niet en daar besteden we in de podcast aandacht aan.’

Wat is er mis met het typische buurthuis dat wél aansluit bij het stigma?

‘Een “klassiek” buurthuis is prima voor mensen die daar zelf naartoe durven te gaan en op zoek zijn naar sociaal contact of hulp. Bij de manneninitiatieven waar ik ben geweest zie je bijvoorbeeld dat er een andere insteek is waarvoor de mensen zich aansluiten. Mensen die niet zo graag iets sociaals opzoeken, sluiten zich wel aan bij een groep die iets voor ze kan betekenen. Juist die variatie biedt ruimte voor allerlei soorten mensen.’

Wat is je opgevallen aan de rol van de buurtinitiatieven in de wijk?

‘Dat is overal zo anders. De Geus is voortgekomen uit het feit dat een huizenblok gesloopt zou worden, toen ze die strijd hadden gewonnen zou een pand in de wijk commercieel verkocht worden, daar hebben ze een stokje voor gestoken en gezegd: laat ons maar in het pand. Daarmee kunnen we helemaal veel betekenen voor de wijk. In Tilburg is het een mooi voorbeeld van een gezellige volkswijk waar een luxe huis middenin de wijk staat. Wat daar nu een belangrijke rol speelt. Het betekent allemaal individueel iets voor de mensen die er komen, maar het straalt ook af op de wijk. Denk aan de Buurtvaders in Den Haag die twee dagen in de week op patrouille gaan in de wijk en het buurthuis gebruiken als hoofdstation waar ze jongeren naartoe kunnen sturen en zelfs stageplekken kunnen bieden.’

Welke doelgroepen kwam je tegen in de buurthuizen?

‘Mijn vooroordeel dat dit alleen eenzame ouderen waren bleek niet te kloppen. Ik heb natuurlijk ook een kinderbuurthuis bezocht, maar ook statushouders en arbeidsongeschikten hadden vaak taken binnen het buurthuis.’

Hoe zag je de samenwerking daar tussen sociaal werkers en de vrijwilligers?

‘Het viel mij soms op dat de vrijwilligers en de betaalde professionals in principe dezelfde rol hebben. Zo had je Anita die 32 uur per week vrijwillig werkt in het buurthuis in Schiebroek. Zij is gewoon een professional met diploma die subsidies aanvraagt, mensen ondersteunt en alles doet wat een betaalde kracht zou doen.’

Wat is dan de motivatie van de mensen om die plek in de buurt te bewaken?

‘Veel mensen die er werken weten zelf wat pech en ellende met een mensenleven kan doen. Soms zag ik vrijwilligers die zelf naar het buurthuis vluchten, om zo andere mensen te bieden wat ze zelf misschien missen in hun leven. Maar ik zag ook twee vrijwilligers een weggeefkledingrek mooi maken, die vonden dat duidelijk gewoon leuk om te doen. Ik denk dat die motivatie voor iedereen anders is. Het staat of valt vaak ook met de ruimte die mensen krijgen om zelf initiatief te nemen. Participatiedeskundige Thijs van Mierlo noemt dit heel mooi “eigenaarschap”. Dat is volgens hem key in het succes van een buurthuis. Bilal uit Den Haag heeft 190 actieve vrijwilligers waar hij mee werkt, voor hem is het belangrijkste dat iedereen een eigen taak heeft en zich verantwoordelijk voelt.’

Dus eigenaarschap geven is de beste motivatie?

‘Ja, dat zag ik wel terug. De ruimte om zelf initiatief te nemen. Bij De Geus vroeg ik ook aan Ed, die daar de aanjager is: “Wat gebeurt er als je wegvalt?” Daar waren ze al mee bezig. Hij gaf verschillende mensen al taken om hem op te kunnen vangen. Het gevoel dat je zelf iets kan bijdragen, het gevoel van: “Als ik er niet was geweest was dit er niet.” De grap is dat ik nu zelf vrijwilliger ben geworden tijdens het maken van deze podcastserie, bij een stichting waarbij een zelfstandig appartementencomplex gebouwd wordt, met gezamenlijke ruimtes. Die groep bestond al en nu ben ik erbij betrokken. Het is vooral toevallig, maar heeft veel aansluiting met wat ik onderzocht heb voor deze podcast. Het sociale effect van dit project in de buurt, we willen auto’s delen en samen kinderopvang regelen, sluit aan bij deze podcastserie. En omdat we zelf eigenaar worden met de stichting, voelen we ons extra betrokken.’

Hoe zag je de rol van gemeente bij deze wijkplekken?

‘Hoe meer eigenaarschap, hoe gemotiveerder de mensen: dat betekent indirect ook dat de gemeente zo weinig mogelijk te zeggen moet hebben over de wijkcentra of buurthuizen. De initiatieven waar ze niet geheel afhankelijk waren van subsidies floreren. Ze willen samen iets bijzonders opzetten en bijdragen aan de wijk, en hoeven niet bang te zijn voor subsidiekortingen. Het is het mooist als gemeentes daarin een ondersteunende rol hebben. Bij De Geus zag je dat ze de eerste tijd minder huur hoefden te betalen voor het pand. Zonder deze regeling was het misschien niet mogelijk geweest om het zo uit te bouwen. Bij De Buren helpt de gemeente met een nieuw onderkomen nu ze een nieuw pand moeten zoeken.’

Welke personen uit de podcast blijven jou persoonlijk het meeste bij?

‘De eerste persoon die ik interviewde was Henk, die een heel leven achter zich heeft. Hij is doof geboren, wilde kraanmachinist worden, maar dat bleek lastig door zijn doofheid. Daarna viel hij als stukadoor van de steiger en hield daar een dwarslaesie aan over. Alsof het nog niet genoeg was kwam hij nog meer in de problemen, dat hoor je in de podcast. Hij is een voorbeeld van hoeveel pech je als mens kan hebben, maar hij staat daar wel mooi voor de werkplaats. Het team van De Buren maakt zijn leven extra waardevol. Dat vind ik inspirerend. En Anita, die als vrijwilliger 32 uur per week bij het buurthuis werkt, naast haar normale baan. Alle mensen die ik heb ontmoet gaan tot het gaatje om mensen een fijner leven te bieden.

Wat is een kwaliteit die je veel tegenkwam bij deze aanjagers?

‘Aan de ene kant hebben ze die zachte kant voor de kinderen en andere wijkbewoners, aan de andere kant zijn ze zakelijk genoeg om de boel draaiende te houden achter de schermen en om sponsors te regelen. Dat vond ik heel mooi. Met alleen een sociaal hart alleen red je het niet, die zakelijkheid is ook nodig. Het viel mij ook op hoe weinig frustratie ik tegenkwam over tegenslagen en tegenwerking vanuit de organisatie van zorg in Nederland. “Het is gewoon zo”, zeiden ze. “Dat er een ravijnjaar aankomt is balen, maar hoe zorgen we ervoor dat wij gewoon doorgaan met wat wij doen voor de buurt?”.’

Hoe ziet volgens jou de toekomst van het buurthuis eruit?

‘Ik denk dat er steeds meer vraag komt naar samen- werking binnen de wijken op een lokale plek. Zeker nu mensen steeds langer thuis moeten wonen. Maar ik kreeg wel terug: we krijgen steeds meer taken, er wordt meer verwacht van ons. Het is natuurlijk niet de taak van vrijwilligers om aan de vragen van gemeenten of sociale organisaties te voldoen, zij zijn er voor de mensen. Dus ik zie wel valkuilen. Ik denk dat het buurthuis een hele belangrijke rol heeft binnen de sociale voorzieningen, maar dan moet dat wel voeding krijgen vanuit de overheid en gemeentes. Maatwerk en waardering voor de professionaliteit van de mensen die werken binnen de buurtinitiatieven is daarin noodzakelijk.’ <

🎧 Beluister de serie via zorgwelzijn.nl/podcast, of je favoriete podcastapp, zoek op: Het Buurthuis Bestaat Niet Meer.
De eerste twee afleveringen verschijnen op 5 juni, de overige op 12, 19 en 26 juni.