De vraag welke signalen relevant zijn is niet generiek te beantwoorden. Het hangt vooral samen met de vraag naar het te bereiken doel van een project en wie bereikt moeten worden. Met andere woorden wanneer is een project succesvol? Als er tien, honderd of duizend mensen zijn bereikt? En is bereikt genoeg of moeten de schulden ook duurzaam opgelost zijn?

Om daar iets zinnigs over te kunnen zeggen is het van belang dat de groep groot genoeg is en dat brengt ons bij het vorige punt: delen van informatie en data is nodig om uitspraken over effectiviteit te kunnen doen.

We leren meer als we meer registreren. Een huisbezoek kan door één persoon worden gedaan, in duo’s, het tijdstip kan verschillen, soms wordt het huisbezoek uitgevoerd door maatschappelijk werk, in andere gevallen door een schuldeiser. En al deze varianten kunnen voor een andere reactie zorgen. Idealiter wordt geregistreerd wat de interventie is, wanneer die is gepleegd, door wie, met hoeveel (indien van toepassing), frequentie als vaker contact is gezocht, vanuit welke partij de interventie is uitgevoerd, welke training de professional heeft gehad en wat zijn centrale boodschap is. Dit klinkt als veel werk, maar dezelfde interventie zal vaak worden uitgevoerd en dus kun je deze gegevens kopiëren. Wil je leren van de ervaringen, dan is het advies om na een aantal keer dezelfde interventie slechts een element aan te passen en te kijken wat dat doet. Bijvoorbeeld bezoeken in de ochtend of in de middag. Door te vergelijken met andere partijen en te kijken naar de overeenkomsten en verschillen zijn succesfactoren te onderscheiden. Daarbij is het uiteraard ook van belang te kijken naar de combinatie van gebruik van signalen en persoonsgegevens.

Bereik

We willen hier ook kort stilstaan bij de vraag ‘wie bereik je’? Uit de lopende projecten weten we dat er zowel mensen worden bereikt met beginnende als met problematische schulden. Ook is gebleken dat het vaak gaat om burgers die nog niet bekend zijn binnen de gemeenten of hulpverlening.9 We weten nog weinig over de burgers die bereikt worden, wat wel duidelijk is, is dat deze groep zonder de outreachende hulpverlening voorlopig niet tot een oplossing was gekomen. Dat burgers zelf geen contact opnemen lijkt misschien vreemd, maar is het niet als je de dynamiek van schulden bekijkt. Mensen worden door hun financiële problemen in beslag genomen en nemen minder doordachte beslissingen op de lange termijn. Hun denken wordt als het ware gegijzeld door de directe nood – schaarste – van gebrek aan geld. Zij focussen zich op direct gebrek en verliezen de langere termijn en andere zaken die aandacht vergen uit het oog. Van een afstand bezien maken zij minder doordachte keuzen.10 Keuzen die hen voor de wat langere termijn niet verder helpen. Het is een vorm van crisismanagement zonder echte oplossing. Vaak verergert het de problematiek. Deze psychologische processen maken dat extern geïnitieerde hulp noodzakelijk is.

Zonder extern geïnitieerde hulp komt een (te) grote groep niet in beweging. Ze overzien doorgaans niet hoe problematisch hun situatie is en zijn vaak ook niet goed in staat om een concrete hulpvraag te formuleren (bij het juiste loket). Passief wachten tot iemand ‘zelf hulp vraagt en daarmee aantoont dat hij gemotiveerd is’, is vanuit deze visie een absolute no-go. Het is van belang dat hulp actief wordt aangeboden. Bovendien geldt: hoe eerder je de persoon bereikt, hoe beter hij waarschijnlijk nog in staat is om zelf acties te ondernemen.

Vroegsignalering als niet weg te denken en hoogst effectieve interventie kost tijd. Dit vraagt om scherpe evaluaties, waarbij de vraag hoe het beter kan voorop staat. Evalueren begint bij de start van een project. Het doel van het project scherp neerzetten is de basis van een evaluatie. Signalen bepalen en de keuze van de interventie zullen altijd van het doel afhangen. Ook zal budget vaak leidend zijn en leiden tot aanscherping of vernauwing van het doel. Het doel scherp formuleren helpt ook bij het aanhaken van andere partijen. Vroegsignalering is immers een gedeelde opgave met meerdere publieke en private stakeholders. Al deze partijen geven hun signalen van achterstanden door en op die manier ontstaat een beeld van de problematiek bij een individu. De gedeelde verantwoordelijkheid gaat verder dan alleen signalen doorgeven. Echte vroegsignalering zou een plek moeten krijgen in alle processen van de betrokkenen. Het gaat verder dan signaleren en dan een traject in gang zetten. Als bijvoorbeeld een huurder belt naar een woningcorporatie met de mededeling dat hij niet goed weet hoe hij de huur van volgende maand moet betalen, dan is het wenselijk dat er direct actie wordt ondernomen. Minimaal zou moeten worden doorgevraagd op de mogelijke problemen en andere achterstanden. Wellicht is het betalen in termijnen een oplossing. Het signaal van de huurder is in elk geval een signaal dat niet genegeerd zou moeten worden. Het is een onderdeel van vroegsignalering. Vroegsignalering is dan ook geen losstaande processtap. Het is een integrale aanpak die zich manifesteert in tal van werkprocessen. Het begint met de overtuiging dat mensen niet altijd in staat zijn om hun situatie goed in te schatten en daarnaar te handelen. Het besef dat ze soms een ander nodig hebben om escalatie van hun situatie te voorkomen. Als dat het gedeelde private en publieke uitgangspunt van 2018 is, dan geloven wij dat vroegsignalering snel groot zal worden.