‘In een samenleving waar de kerkklokken minder luiden, wekt de oproep tot het gebed vanuit de moskee wrevel op’, stelt Boutellier treffend in zijn lezing tijdens de jaarbijeenkomst van Kennisplatform Integratie & Samenleving (KIS). Het thema dit jaar: Geloven in een seculiere samenleving.

Ongemakkelijke plaats

Boutellier signaleert zowel in zijn boek als lezing dat in Nederland, een land dat de afgelopen decennia in een razend tempo is geseculariseerd, religie een ‘ongemakkelijk plaats’ heeft gekregen. Een schoolreisje tijdens de ramadan, bidden op de werkvloer, wel of niet handen schudden?

Schurende waarden

Religie – en vooral de islam – zorgt regelmatig voor gedoe. Binnen het onderwijs, op de werkvloer.  Eerder bleek uit een onderzoek van KIS naar deze ‘schurende waarden’ dat er in de praktijk meestal wel een praktische oplossing wordt gevonden ‘maar het gesprek wordt maar liever niet aangegaan.’

Morele verlegenheid

Boutellier: ‘De morele verlegenheid in Nederland is ook wel te begrijpen. Toen in de jaren zestig religie de ontzuiling compleet was en de kerken leegstroomden, kwamen tegelijkertijd nieuwe gelovigen binnen. Met name de islam speelt een opvallende rol in het debat over religie.’

Religieuze warboel

Ook bij professionals is die morele verlegenheid groot, weet Boutellier, die zijn lezing op een drukbezochte jaarbijeenkomst op 13 mei van KIS in Nieuwengein uitsprak. Dik tweehonderd professionals en geïnteresseerden kwamen naar de bijeenkomst en gingen vervolgens in workshops met verschillende thema’s rondom religie – aan de slag. De hoogleraar wijst erop dat uit recent onderzoek van het SCP blijkt dat 30 procent van de Nederlanders zich absoluut niet religieus bestempelt en 20 procent absoluut wel. ‘De overige 50 procent weet het niet en zit daar dus eigenlijk tussen. Veel mensen zijn ook ietsist. Er is meer tussen hemel en aarde maar wat?’

Onverschillig verpakte vrijheid

Het superdiverse Nederlands is, constateert de wetenschapper, eigenlijk een religieuze warboel. ‘Een gevolg ook van de seculiere conditie: Iedereen mag zijn eigen God kiezen of denken het zelf te zijn. De basishouding in Nederland is vooral, “geloof maar wat je wilt, maar val mij er niet mee lastig”. In onverschilligheid verpakte vrijheid.’

Identiteitspolitiek

Ondertussen veranderde Nederland – in een periode van twee generaties – drastisch van samenstelling. Door de Nederlandse instituties, nieuwkomers en traditionele Nederlanders is volgens hem een ‘megaprestatie’ geleverd. ‘Ik durf wel te beweren dat Nederland een van de meest succesvolle superdiverse landen ter wereld is.’ Maar niet zonder problemen en de onverschillige houding van wegkijken is volgens Boutellier niet langer vol te houden. Zeker niet in samenleving die steeds meer in teken staat van de identiteitspolitiek.

Splijtzwam

Al die verschillen, alle diverse religieuze uitingen en al die twijfel maakt het samenleven verre van eenvoudig.  Boutellier: ‘Geloof betekent voor veel mensen een vorm van rust, van richting en vrede, van houvast en troost. Maar maatschappelijk gesproken is het een splijtzwam die door doorbreekt op onverwachte en ongewenste plekken.’ Om dit chaotische samenleven in juiste banen te leiden, is er de democratische rechtsstaat. De scheiding der machten, de vrijheid van media en wetenschap. Maar dat blijkt er in de praktijk blijkt er anders uit te zien, constateert de hoogleraar.

Westers samenleven

Sociaaleconomische verschillen nemen alleen maar toe, discriminatie op de arbeidsmarkt of door de politie knagen aan begrippen als gelijkheid, waardige levensloop en vrijheid.. ‘Misschien hebben we die democratische rechtsstaat wel te veel aan juristen over gelaten. Een democratische rechtsstaat moet niet alleen technisch, maar ook humaan, moreel, intellectueel en cultureel in orde zijn Hij beschermt jou omdat hij ook het geloof van andere erkent. Geen vrijblijvende aangelegenheid maar dé kern van westers samenleven.’

Ten koste van een ander

Hij waarschuwt voor het gevaar van escalatie van de huidige identiteitspolitiek en met fanatisme als grootste vijand. ‘Dat is precies waar de liberale en democratische rechtsstaat ons voor kan behoeden. Ieder mens heeft het recht van spreken, maar dat kan nooit ten koste gaan van de tekst van een ander.’

Gesprek aangaan

Met deze feiten in het achterhoofd moeten professionals, bij uitstek binnen de sector zorg en welzijn, het gesprek over religie aan durven te gaan, stelt Boutellier na afloop van zijn lezing. ‘Voor heel veel mensen is het geloof een houvast. Een deel van de identiteit en speelt dus een belangrijke en dagelijkse rol in hun leven. Wanneer je dit gesprek als professional uit de weg gaat, dan raak je een groot aantal mensen kwijt of bereik je ze niet.’ Ook binnen organisaties, tussen collega’s, is het volgens de wetenschapper belangrijk om het gesprek over religie eens aan te gaan. ‘Bespreek ook het ongemak en breng je eigen twijfel in.’