Veiligheid wordt te vaak als geïsoleerde waarde beschouwd in de zorg, concludeerde de onderzoekscommissie van het rapport “Veilige zorg, goede zorg”, dat vandaag is verschenen. In de praktijk blijkt namelijk dat veiligheid vaak concurreert met andere waarden van goede zorg. Bijvoorbeeld wanneer iemand geen wandeling mag maken, omdat de kans bestaat dat ze verdwaald.

Veiligheid in de zorg is meer

‘Goede zorg is meer dan alleen zorgen dat iemand veilig is’, zegt Maartje Schermer, voorzitter van de CEG-Commissie. ‘Goede zorg is ook luisteren naar de eigen wensen van de cliënt en zorgen dat mensen een prettig leven hebben.’ Veiligheid garanderen heeft volgens de commissie inmiddels dusdanig de overhand gekregen dat het die andere waarden in de weg staan. ‘Nieuwe veiligheidsprotocollen, checklists en regels gaan de zorg niet veiliger, noch beter maken.’

Risico-regel-reflex

‘Onze samenleving heeft last van een risico-regel-reflex. Als er een incident is roept de samenleving op om te reageren met een protocol. De neiging is om in te zetten en snel te reageren’, zegt Schermer uit. ‘Ons advies is om die reflex te onderdrukken.’

Angst voor aansprakelijkheid

‘Een ander reden dat men veiligheid zoekt in protocollen is vanwege een zekere angst om aansprakelijk gesteld te worden. In hoeverre dit een reële angst is, is de vraag’, meent Schermer. ‘De inspectie zegt zelf dat zorgaanbieders te vaak denken dat de inspectie van alles afkeurt en bestraft, terwijl dat volgens henzelf meevalt.’

Afweging maken voor veiligheid in de zorg

Een betere manier om veiligheid proportioneel onderdeel te laten zijn in zorg, is door ruimte te maken voor een afweging tussen verschillende, tegenstrijdige normen. ‘Ga na wat de risico’s zijn, hoe groot en ernstig die risico’s zijn, en welke waarden ertegenover staan.’ Zoals bij het voorbeeld van de man die geen wandeling mag maken, vanwege het verdwaal-risico: is veiligheid in dit geval belangrijker dan bewegingsvrijheid en het plezier dat de cliënt aan de natuur beleeft?

Professionaliteit is balans zoeken

‘Het hoort bij de professionaliteit van de zorgverlener om een goede afweging te kunnen maken. Professionaliteit is het nemen van verantwoordelijkheid op basis van kennis, weten wat de gevaren zijn. Maar ook de cliënt kennen, in gesprek gaan met de cliënt over wat hij zelf belangrijk vindt, of in sommige gevallen met de familie. En ook dat perspectief meenemen in de overweging.’

Stop het afvinken

‘De afweging maken tussen die verschillende belangen is een deel van de professionaliteit die meer gestimuleerd en gefaciliteerd mag worden’, vervolgt Schermer. ‘Bestuurders kunnen zorgen voor een lerende cultuur, door reflectiemomenten in te plannen voor moreel beraad of multidisciplinair overleg. In plaats van alleen in te zetten op het afvinken van kruisjes op een checklist.’

Moreel beraad over veiligheid in de zorg

Moreel beraad is een vorm van multidisciplinair overleg specifiek gericht op een morele vraag. Dit overleg kan gehouden worden bij of na een acute casus. Of op een ander moment, om over morele afwegingen in het algemeen te praten. Het is een leermoment voor de samenwerkende professionals en een moment van afstemming hoe morele afwegingen gemaakt worden.

Kwaliteit boven tijd

Menig bestuurder en professional denkt bij het horen van de oproep tot nog meer reflectiemomenten: wanneer zouden we dat moeten doen in deze markt en met de huidige werkdruk? ‘Als je de kwaliteit van de zorg wil verbeteren moet je toch echt aandacht besteden aan reflecteren en zorgen dat professionals zelf de afwegingen mogen maken over veiligheidsrisico’s’, aldus Schermer. ‘Bovendien hoeft reflecteren niet altijd verschrikkelijk veel tijd en geld te kosten. Oneindige checklists invullen kost ook tijd. Tijd die je kunt gebruiken om met je cliënt of collega te praten.’