‘Ondanks dat professionals veel waarde toekennen aan de participatie van mensen met een ernstige psychische aandoening (epa) kunnen cliënten er zelf ook heel onrustig en onzeker over zijn.’ Dat is één van de ervaringen met het project “Kanteling beschermd wonen” – uitgevoerd in Schijndel en in ’s Hertogenbosch –  waarbij mensen uit een – geïnstitutionaliseerde – beschermde woongroep worden begeleid naar zelfstandig wonen. Voor professionals die de mensen met een epa begeleiden is het belangrijk, aldus Ann Meijer, dat men uitgaat van de dagelijkse praktijk van het werk: ‘Wat hebben professionals nodig om de omslag naar zelfstandigheid voor cliënten met een epa te laten werken?’

Beschermd Thuis

Ann Meijer is auteur van de handreiking: ‘Op weg naar een beschermd thuis’, die samen met Movisie is gemaakt. Het proces van beschermd wonen naar zelfstandig wonen in de wijk wordt in de handreiking stap voor stap toegelicht. Ook vragen die de samenwerkende partners in de praktijk zijn tegengekomen worden beantwoord, zoals: Kunnen mensen een stap naar meer zelfstandigheid aan? Zijn er woningen voor hen beschikbaar? Hoe stel je een passende huurovereenkomst op? De handreiking is gemaakt om professionals, beleidsmaker en bestuurders van zorg- en woonorganisaties te ondersteunen om het zelfstandig wonen in de wijk te realiseren voor mensen met een chronische psychische aandoening.

Hospitaliseren

Mensen met een epa zijn beter af wanneer zij kunnen meedoen in de samenleving, zo concludeerde de commissie Dannenberg in september 2017. Gemakkelijk is dat niet, omdat “het zorgsysteem” niet is gericht op zelfstandig wonen van mensen in een beschermde woonvorm. Maar ook omdat veel cliënten heel onzeker zijn over zelfstandig wonen en daar erg onrustig van worden. Ann Meijer: ‘Ik hoorde mensen die zeiden: “Ik heb hier in de instelling eindelijk rust, laat mij maar lekker zitten”. Wat daar mis mee is? De persoon hospitaliseert, dut in en gaat zich aanpassen aan het leven in een instelling.’

Maatwerk

Het is belangrijk, zegt Meijer, dat professionals in de wijk de optie zelfstandig wonen serieus met hun cliënten bespreken. ‘Dat vraagt tijd en een rustige en op het individu gerichte aanpak. In het project hebben we geleerd dat gemeenten, die beschermd thuis uitvoeren als onderdeel van hun Wmo-taak, niet perse kwantitatieve beleidsdoelstellingen, dus aantallen, moeten vaststellen. Maar dat het veel belangrijker is het zelfstandig wonen voor deze groep mogelijk te maken op een manier die goed werkt voor het individu. Maatwerk dus. Het gaat om de meerwaarde van participeren in de wijk, niet om het aantal cliënten die zelfstandig moeten wonen.’

Wat heb je nodig?

‘Onze ervaring is’, aldus Meijer, ‘dat het proces van zelfstandig wonen en participeren voor mensen met een epa vooral goed verloopt als je uitgaat van de dagelijkse praktijk en niet vanuit beleidsdoelstellingen. Aan het wijkteam en andere betrokken mensen vraag je: “Wat heb je nodig  om dit proces goed te laten verlopen?” Het blijkt dat professionals dan andere keuzes maken. Dat proces is best lastig, want professionals hebben jarenlang gewerkt in hun eigen kader, in de eigen sector en met eigen productienormen. Het is niet gemakkelijk om dan op een andere manier te gaan denken. Bijvoorbeeld over mensen die én verslaafd én psychisch kwetsbaar zijn en eerder niet in aanmerking kwamen om zelfstandig te wonen. Maar het kan wel, je moet je afvragen: wat is er nodig? Voor zo’n omslag is tijd nodig, en dan spreek ik over jaren. Organisaties moeten investeren in die omslag: door te investeren in training, coaching en extra tijd voor hun professionals. Zorgprofessionals moeten bijvoorbeeld kunnen samenwerken met collega’s van uitkeringsinstanties en van woonorganisaties. Het kost tijd om elkaar te leren kennen.’

Weerstand wijkbewoners

Tot slot: de weerstand van wijkbewoners tegen het zelfstandig wonen van mensen met een ernstige psychische aandoening in hun wijk. ‘Nou ik heb een aantal bijeenkomsten in de wijk bijgewoond’, zegt Meijer, ‘en ik stond eigenlijk versteld van de solidariteit van wijkbewoners met deze groep mensen. De meesten vonden het heel gewoon dat mensen met een epa een kans kregen en ook een tweede kans. Hun grote probleem was vooral dat er te weinig naar wijkbewoners werd geluisterd, bijvoorbeeld als ze een klacht hadden over overlast.’

Stappen zetten

‘Luisteren’, zegt Ann Meijer, ‘naar professionals, bewoners, naar de cliënt en iedereen die rondom de cliënt staat.’ Dat is de voorwaarde om stappen te zetten om het proces van zelfstandig beschermd wonen goed te doorlopen. Kijk naar wat de cliënt en de professional nodig hebben en begin in de praktijk. ‘In ieder geval werkt het niet om zo’n proces naar zelfstandig wonen voor mensen met een ernstige psychische aandoening van bovenaf op te leggen.’

Meer weten over Op weg naar een beschermd thuis? Kijk dan hier>>