Een vrijwilliger van een maatjesproject tegen eenzaamheid wil per se niet gekoppeld worden aan een Eritrese vluchteling. De begeleidster vermoedt dat er discriminatie meespeelt en worstelt ermee. In de meidengroep willen de meiden een kerstdisco organiseren. Iedereen is enthousiast behalve één islamitisch meisje. Zij doet niet mee, want mag dit niet van haar geloof, zegt ze. Hoe dit op te lossen?

Professionele eenzaamheid

Bovenstaande voorbeelden zijn dilemma’s die buurt- en jongerenwerkers zelf hebben ingebracht tijdens een zogenoemde Struisvogel Sessie. Deze gespreksmethode helpt niet alleen om hier met collega’s het gesprek over aan te gaan, maar ook met het vinden van een oplossing waar iedereen zich in kan vinden.
En dat is nodig, want sociaal professionals worstelen nu vaak in hun eentje met dit soort dilemma’s’, zegt Annemarie van Hinsberg, vanuit Kennisplatform Integratie & Samenleving (KIS) mede-ontwikkelaar van de gespreksmethode. Naima Azough noemde dat in haar rapport Weerbare jongeren, weerbare professionals ‘professionele eenzaamheid.’ Dit rapport uit 2017 was voor KIS en Stichting School & Veiligheid aanleiding om op zoek te gaan naar manieren om sociaal professionals te helpen bij dit soort morele dilemma’s. Projectleider Van Hinsberg: ‘In dat rapport lazen we echt een hartenkreet: “Help ons, wat moeten we doen, geef ons een kader hoe te handelen.” Mensen voelden zich hier vaak heel eenzaam in.’

Diversiteit

De makers hebben zich gefocust op dilemma’s die voortkomen uit een groeiende diversiteit van normen en waarden in de samenleving, en waar die lijken te botsen. Want daar zit de meeste handelingsverlegenheid en onzekerheid, bleek uit diverse onderzoeken. Dat komt omdat er ook eigen gevoel, mening en (voor)oordelen meespelen, weet Van Hinsberg. ‘Ik schrok wel even’, schreef bijvoorbeeld de sociaal werker die ineens een haar bekend meisje in bedekkende islamitische kleding zag verschijnen. ‘Ik betrapte mezelf op enkele vooroordelen, was ongemakkelijk en wist niet goed wat te doen.’

Aanspreken of niets doen

Deze sociaal werker worstelde met het dilemma: aanspreken of niets doen. ‘Bij aanspreken voelt het meisje zich misschien gediscrimineerd en stopt ze met de activiteiten. Bij niets doen negeer ik misschien signalen van radicalisering of druk van thuis, terwijl ik iets had kunnen voorkomen’, schrijft ze.
Aanspreken of niets doen. Dat is ook de afweging voor een medewerker in een buurthuis die de jongeren constant k*homo, k*jood en k*hoer hoort roepen. Hij spreekt ze erop aan, maar een collega haalt er de schouders over op. ‘Ach het zijn pubers, maak je niet druk.’ Ook het boerkaverbod leidt tot morele dilemma’s – en verschil van mening – in bijvoorbeeld buurthuizen. Geldt het ook voor buurthuizen? En zo ja, hoe verhoudt zich dat dan tot het ideaal om toegankelijk te zijn voor iedereen?

Kop in het zand

Juist vanwege de gevoeligheden en de angst voor de oordelen van de ander, vermijden collega’s vaak het gesprek hierover met elkaar, weet Van Hinsberg. Zij steken hun kop in het zand – vandaar de naam van de gespreksmethodiek. Maar dit versterkt de eenzaamheid. Bovendien leidt het soms tot niet handelen, waar dat wel gewenst of nodig is. Of tot veel verschillende aanpakken: de een wijst de vrouw in boerka de deur, een ander laat haar binnen.

Praat erover

De boodschap van de makers van de Struisvogel Sessie: haal je kop uit het zand en praat erover. Met elkaar. ‘Het gesprek erover aangaan, is al enorme winst’, zegt Van Hinsberg. Maar: daarmee alleen ben je er nog niet. Sterker, gebeurt dat ongestructureerd en/of onbegeleid, dan is de kans op hoog oplopende emoties en meningsverschillen groot – precies de redenen waarom het nu vaak vermeden wordt.

Angel eruit

De Struisvogel Sessie biedt een gestructureerde gespreksmethode waarbij de angel van de emotie eruit wordt gehaald, zegt Van Hinsberg. ‘En waarbij mensen uiteindelijk boven hun eigen mening en visie uit kunnen stijgen om tot een gezamenlijke aanpak te komen.’

Houvast

In de sessie wordt het dilemma in groepsverband binnenstebuiten gekeerd. Wat maakt dat de kwestie een dilemma oplevert? Wat zijn de verschillende perspectieven? Wie zijn er allemaal bij betrokken? Wat zeggen organisatieregels en wetgeving erover? Wat zijn mogelijke reacties en wat is de best passende reactie? En wat is er nodig om die in de praktijk te brengen? Vervolgens wordt stap voor stap toegewerkt naar een professioneel breed gedragen handelingsrichting waarbij in de laatste fase ook wordt afgesproken waar en hoe die wordt vastgelegd en gecommuniceerd. Van Hinsberg: ‘Op deze manier leidt de gespreksmethode tot heel concreet resultaat waar mensen op terug kunnen vallen. Dat biedt steun en houvast.’