De 15 uitgewerkte werkzame elementen zijn het resultaat van jarenlang onderzoek naar wat goed werkt in de toegang tot en uitvoering van ondersteuning in het sociaal domein, legt Silke van Arum van Movisie uit. Zij is senior onderzoeker effectiviteit bij Movisie.

Drie kennisbronnen

‘We zagen vanuit de drie kennisbronnen – wetenschappelijke, praktijk en ervaringskennis – terugkerende patronen. Zoals bijvoorbeeld het belang van een goede samenwerkingsrelatie tussen de inwoner en professional op basis van onderling vertrouwen. Vanuit de wetenschap wordt deze relatie een alliantie genoemd. Deze staat voor de kracht van de samenwerkingsrelatie tussen inwoner en professional. In deze werkrelatie is sprake van enerzijds een persoonlijke band op basis van onderling vertrouwen en anderzijds van overeenstemming over het samenwerkingsdoel en de geëigende aanpak.’

‘Op basis van de gesprekken met inwoners over hun ondersteuningstraject en met professionals hebben we deze alliantie verder ontrafeld’, vervolgt Van Arum. ‘Dit om erachter te komen wat het succesvol maakt en hoe je dit als professional kan versterken. Want hoe doe je dat, een band opbouwen én taakgericht werken?’

Spiegel

De 15 werkzame elementen kunnen een goede spiegel zijn voor hulpverleners, zegt Heleen van Hulst. Zij is van het buurtteam in Utrecht Overvecht. Dat team heeft de afgelopen jaren een bijzondere groepsgerichte aanpak ontwikkeld.

Kom je als inwoner van Utrecht Overvecht bij dit buurtteam? Dan wordt eerst het groepsgerichte aanbod bekeken vóór eventueel individuele ondersteuning wordt georganiseerd. Op speciale startbijeenkomsten Samen Welkom laten organisaties die zich richten op de sociale basis zien wat ze te bieden te hebben. Vrijwel iedere inwoner die bij het buurtteam met een vraag komt, wordt uitgenodigd voor zo’n startbijeenkomst. Daar kan de inwoner zelf bepalen waar zijn vraag het beste beantwoord kan worden: in de sociale basis, in de basiszorg bij het buurtteam, of ergens anders. De groepsgerichte aanpak is een voorbeeld van normaliseren. Niet meteen individuele begeleiding vanwege problemen, eerst de inwoner de kans geven ondersteuning te kiezen die goed past bij zijn of haar leven.

Voordelen voor inwoners

Het buurtteam in Utrecht Overvecht focuste zich de afgelopen jaren met name op de ondersteuning toegankelijk maken en dichtbij houden. De gevolgen daarvan werden pas goed zichtbaar dankzij het overzicht van de werkzame elementen. Doordat ‘toegankelijke ondersteuning’ en ‘ondersteuning dichtbij’ zoveel aandacht kregen, werd een soort snelweg naar het buurtteam aangelegd, legt Van Hulst uit. ‘Waardoor we een enorme toename zien van het aantal vragen en ondertussen zien dat de groepen die georganiseerd worden niet gevuld worden. Het element normaliseren kwam onvoldoende uit de verf. En we liepen zo over aan vragen, dat we ook andere belangrijke werkzame elementen niet meer konden realiseren.’

Normaliseren

Sinds anderhalf jaar richt Samen Welkom zich op normaliseren. Dat heeft veel voordelen voor inwoners. ‘Een groot deel van de inwoners is juist gebaat bij normaliseren. Wij houden nu bovendien voldoende capaciteit over om langdurige begeleiding te bieden aan inwoners die dat nodig hebben. En we kunnen snel schakelen met specifieke kennis en deskundigheid, omdat niet alles dichtslibt’, zegt Van Hulst.

Ze geeft een fraai voorbeeld van de meerwaarde van de huidige koers bij Samen Welkom. ‘We hadden een cliënt waarvan wij dachten, die heeft veel aanvullende begeleiding nodig als hij op zichzelf gaat wonen. Hij heeft autisme en had toen depressieve klachten. Hij gaf zelf aan dat hij structuur miste in zijn leven. Sociale contacten aangaan vond hij moeilijk. Toch ging hij naar een startbijeenkomst Samen Welkom. Vervolgens heeft hij daar een sportmaatje gevonden. Ook heeft hij zich aangesloten bij een eetclub. Veel doelen die hij wilde oppakken met aanvullende begeleiding heeft hij dus zelf al aangepakt, door op zo’n bijeenkomst met mensen in gesprek te gaan.’

Veerkracht benutten

Normaliseren en het collectieve aanbod in de wijk in de spotlights zetten geeft kortom inwoners meer kans om hun eigen veerkracht te benutten. Om dat voor elkaar te krijgen zijn er natuurlijk wel randvoorwaarden. Voor startbijeenkomsten zoals in Overvecht is het bijvoorbeeld belangrijk dat de vertegenwoordigers van de deelnemende organisaties goed contact kunnen maken met bezoekers. ‘Dat klinkt logisch, maar vereist echt veel aandacht. Want je wilt niet op zo’n eerste kennismaking meteen het contact verliezen’, benadrukt Van Hulst.

Verhaal met elkaar afstemmen

Er is dan ook veel overleg over hoe informatie gegeven wordt. Vóór elke bijeenkomst bekijken de professionals van deelnemende organisaties hoe ze hun verhaal op elkaar kunnen afstemmen. Komen er bijvoorbeeld meerdere mensen met schulden, dan zullen cursussen over schuldhulp en omgaan met geld extra worden uitgelicht. Van Hulst: ‘Een van onze vaste vragen: hoe zorgen we dat er echt een mooi gesprek ontstaat, in plaats van dat mensen alleen naar een powerpoint gaan kijken? Ook belangrijk is dat we niet te veel informatie zenden. Inwoners die nog niet hun verhaal hebben kunnen doen, hebben daar geen ruimte voor.’

Verwachtingen over normaliseren managen

Verwachtingsmanagement was zeker in het begin heel belangrijk. Sommige inwoners waren al jarenlang gewend aan individuele begeleiding door het buurtteam. Van Hulst: ‘Hoe langer we werken met deze aangepaste werkwijze, hoe normaler het wordt om op deze manier te starten. Ook voor de inwoners. Het is wel belangrijk om van tevoren te blijven communiceren hoe een bijeenkomst eruitziet. Dat ze niet in de grote groep hun verhaal hoeven te delen, maar horen over de mogelijkheden in de wijk. En dat er vervolgens ruimte is om 1 op 1 met deze organisaties in gesprek te gaan, om vervolgens te bepalen waar de vraag het beste beantwoord kan worden. Hierdoor ben je niet alleen met normaliseren bezig, maar ook met het werkzame element ‘eigen regie’ waardoor er minder afhankelijkheid naar een begeleider ontstaat.’

Gevoel over normaliseren steeds positiever

Continu zijn Van Hulst en haar collega’s aan het bijstellen. ‘Eerst gaven we veel informatie over activiteiten, nu hebben we geleerd om dat beknopter te doen. Want inwoners zitten al met hun hoofd vol kopzorgen.’ Voor de sociaal werkers in Overvecht was het ook spannend, gaat ze verder. ‘De meeste sociaal werkers zijn niet opgeleid om groepsgericht te werken. Voor een groep staan vraagt andere gesprekstechnieken. Bovendien dachten we toch wel vooral vanuit problemen. Maar het gevoel wordt steeds positiever. Mensen zien dat ze meer kunnen in de wijk dan ze dachten, en ze zien dat wij nog steeds voor ze klaarstaan als ze dat nodig hebben. Wij zien op onze beurt dat cliënten meer voor elkaar krijgen dan we hadden gehoopt.’

Uitzonderingen

Goed om te weten is ook dat er ook situaties zijn en blijven waarbij individuele begeleiding wel meteen standaard wordt aangeboden, zegt Van Hulst. ‘Bijvoorbeeld in crisissituaties, zoals bij een melding van Veilig Thuis. Als een cliënt een maand de huur niet heeft betaald en al duidelijk is dat hij of zij de huur de volgende maand ook niet kan betalen, kiezen we ook automatisch voor een individuele aanpak.’

Blended werken

Maar verder is normaliseren de norm geworden in Overvecht. De aanpak wordt bovendien uitgerold in heel Utrecht. In alle wijken krijgen sociaal werkers werksessies aangeboden. ‘Deze gaan verder dan de startbijeenkomsten Samen Welkom alleen’, zegt Van Hulst. ‘De werksessies zijn gericht op blended werken. Alle communicatiekanalen kunnen ingezet worden om de inwoner te ondersteunen. We richten ons niet alleen op individuele begeleiding. We moeten leren om groepsgericht te gaan denken, niet alleen aan de start. In onze huidige casussen verzamelen we veelvoorkomende vragen om te kijken of daar groepen op ontwikkeld kunnen worden binnen de sociale basis, de basiszorg of een combinatie daarvan. Daarnaast valt onder het blended werken ook het gebruik van het e-health platform Gezondeboel.’