’We kunnen weer van vooraf aan beginnen’. Nadja Jungmann, lector schulden en incasso aan de Hogeschool Utrecht, zucht er nog net niet bij. ’De afgelopen jaren zijn steeds meer mensen uit de financiële problemen geholpen. We kwamen langzamerhand zelfs toe aan het granieten bestand, de mensen die muurvast lijken te zitten in hun situatie, maar nu is de wind volledig gedraaid. Het is hoe dan ook heel belangrijk dat alle wetgeving die al in voorbereiding was om mensen met schulden beter te helpen zo snel mogelijk in werking treedt.’

Nering

Jungmann schat in dat in huishoudens verschillend wordt gereageerd op de plotseling terugval in inkomen en het snel naderende economisch ontij. ’Een deel schakelt bij. Die zetten de tering naar de nering. Een deel leeft gewoon op de oude voet. Die denken dat het na 6 april of na 1 juni weer snel beter wordt.’ Met name die laatste groep baart Jungmann zorgen. ’Wij zijn als mensen geneigd uit te gaan van het positieve scenario, om vast te houden aan wat we altijd deden, juist nu, nu de wereld zo onzeker is. Het is ook de pijn van het afstand doen, van het met minder gaan leven. Dat is moeilijk als je de financiële nood nog niet echt voelt. Maar als je die voelt, is het eigenlijk al te laat.’

Gemengde gevoelens

De lector kijkt met gemengde gevoelens naar hoe overheid en bedrijfsleven proberen mensen in financiële nood tegemoet te komen. ’Ik logde in op mijn bankaccount en werd onmiddellijk gewezen op de mogelijkheid afbetalingen op leningen tijdelijk stop te zetten. Hypotheekverstrekkers bieden iets soortgelijks aan. De overheid maakt snel en met weinig criteria geld beschikbaar voor bijvoorbeeld zzp’ers.’ Jungmann is daar blij mee. ‘Veel van die mensen zijn kwetsbaar en hebben een kleine portemonnee. Die komen nu heel snel in acute financiële nood. Dan is steun een goed idee.’

Ruimhartigheid

Maar tegelijkertijd vreest ze voor een ander effect. ’Juist al die ruimhartigheid, voor de komende drie maanden, kan ertoe leiden dat mensen niet direct of niet voldoende hun uitgavenpatroon aanpassen. We creëren als we niet oppassen de sfeer dat het nu even koud is, maar straks weer goed. Ik mis een sterk signaal dat er een diepe recessie voor ons ligt en dat zeker degenen met een (te) kleine buffer hun budget van inkomsten en uitgaven op orde moeten brengen.’ Jungmann ziet daarvoor mogelijkheden genoeg. ‘Waarom biedt mijn bank, naast die aflospauze, niet direct ook daarvoor ondersteuning? En waarom zouden we de mensen, bijvoorbeeld die zzp’ers, niet bij die inkomensondersteuning ook budgetcoaching aanbieden?’

Ethisch

Jungmann wijst daarnaast op een meer ethisch vraagstuk. Er worden nu allerlei aanpassingen gedaan zoals een noodwet om huisuitzettingen af te schaffen. Dat zijn belangrijke stappen. ‘Maar hoe lang blijft die wetgeving van kracht? Er zullen mensen zijn die nu hun buffer opmaken en daardoor over anderhalf jaar bij een onvoorziene tegenvaller hun huur niet kunnen betalen. Krijgen die dezelfde corona-coulance?. Ik heb van de crisis in 2008 geleerd dat veel huishoudens pas jaren later in de problemen kwamen. Dat risico lopen we hier ook.’

Ja-maren

’Sociaal werkers hebben nu volgens mij een belangrijke preventieve rol. Help mensen met budgetteren. Als mensen in de schuldhulpverlening komen is het eigenlijk al te laat’ stelt Jungmann. ’De valkuil voor professionals in het sociaal domein is dat ze advies gaan geven. Het is volstrekt natuurlijk om mensen te gaan uitleggen dat ze hun uitgaven omlaag moeten brengen als hun inkomsten zakken, maar dan gaat die cliënt als reactie ja-maren. Dat weten we uit onderzoek. Effectieve ondersteuning betekent dat sociaal werkers cliënten uitdagen hun eigen risico’s te doordenken.’

Telefoongesprek

Jungmann vreest wel dat veel sociaal werkers de, door de corona-maatregelen noodzakelijke, telefonische begeleiding niet beheersen. ’Ik train incassomedewerkers in het voeren van een goed telefoongesprek. Dat vraagt om een evenwichtige balans van empathie en structuur. In het sociaal werk wordt contact te veel als het centraal werkende bestanddeel gezien. Een goed telefoongesprek vraagt, meer dan een afspraak thuis, om een heldere structuur als ruggengraat voor een warm gesprek ’

Huisarts

De komende maanden is tijdig signaleren volgens Jungmann cruciaal. ’Nu is de kans om zorg en welzijn te verbinden. Mensen gaan hun huisarts bellen omdat ze maagklachten hebben, maar die komen van hun schulden. Als we die mensen naar het wijkteam weten te krijgen, voorkomen we veel verdere ellende. Als je als gemeente nu iets goed wil doen, moet je bij de huisarts zo snel die het wat rustiger krijgt drie middagen een schuldhulpverlener laten werken. En hang een poster op: “Wist je dat je van financiële problemen ook ziek kunt worden?”. De drempel naar de huisartsenpraktijk is voor veel mensen een stuk lager dan naar de schuldhulpverlening.’