De afgelopen jaren is er steeds meer bekend geworden over de effecten van stress op gedrag. Chronische stress door financiële problemen draagt eraan bij dat mensen, in de woorden van Jungmann, een ‘slechtere variant van zichtzelf’ worden. ‘Mensen krijgen meer moeite met bijvoorbeeld het maken van een plan, volhouden, onthouden en het reguleren van emoties. Je kunt dus zeggen dat stress ervoor zorgt dat je executieve functies minder goed gaan werken.’

Eigen kracht

Jungmann: ‘In de praktijk gaan we er nu vanuit dat iedereen de goede variant van zichzelf is. We doen een beroep op onder meer de eigen kracht en eigen verantwoordelijkheid van mensen. Wanneer je kijkt wat er speelt bij bijvoorbeeld de groep mensen die langdurig schulden hebben, zal je zien dat deze mensen vaak al langer gebukt gaan onder chronische stress en dit ervaren als een zware last. Dat betekent dus dat ze niet de beste variant van zichzelf zijn en hier ook niet naar kunnen handelen zolang de stress niet afneemt.’

Nadja Jungmann is één van de sprekers op het congres Armoede en schulden doorgrond op 11 oktober. Ook onder meer actieonderzoeker Pieter Hilhorst en hoogleraar Pieter Tops spreken hier over hoe we met elkaar kunnen zorgen voor een effectievere bestrijding van armoede en schulden. Meer weten of inschrijven? Klik dan hier >>

Bespreekbaar maken

Volgens Jungmann kan het cliënten al helpen wanneer je de impact van stress bespreekbaar maakt. Veel mensen weten namelijk niet dat wanneer je langer onder stress staat, je minder goed wordt in bijvoorbeeld het nemen van beslissingen en in het volhouden van wat je je hebt voorgenomen. ‘Mensen snappen soms niet waarom iets ze niet lukt en trekken de conclusie dat ze het blijkbaar niet kunnen. Leg ze uit dat het niet zo is dat ze het niet kunnen, maar dat ze het nú niet kunnen vanwege de doorwerking van de aanhoudende stress op hun gedrag’

Belonen

In de Verenigde Staten is Mobility Mentoring ontwikkeld, een aanpak die de impact van chronische stress op gedrag als vertrekpunt neemt. Een in het oog springend element in die aanpak is het bieden van beloningen. Het idee daarachter is dat wanneer je weet dat mensen bij de dag leven, je hen helpt om focus aan te brengen als je hen voor een inspanning op de korte termijn ook een beloning geeft op de korte termijn. ‘Als je iemand nu allerlei papieren laat invullen die pas over een paar maanden iets gaan betekenen, is het invullen van die formulieren geen prioriteit voor je cliënt. Deze wordt in beslag genomen door het leven van alledag. Door een beloning in het vooruitzicht te stellen waar iemand nu iets aan heeft, bijvoorbeeld een bon om kleding of voedsel te kopen, kun je een cliënt helpen gefocust te blijven.’ De ervaringen in de VS wijzen  volgens Jungmann uit dat sociaal werkers met deze aanpak meer mensen sneller verder helpen en daarmee dus ook besparingen realiseren.

Waardering

Het geven van een beloning is bovendien ook een uiting van waardering. Iets waar ieder mens behoefte aan heeft. ‘Leef je lange tijd in armoede en schulden? Dan zijn er maar weinig plekken waar je waardering krijgt. Wanneer je waardering krijgt voor iets wat je doet of zegt, heeft dat een direct gevolg op je inzet voor een volgende keer. Dit klinkt heel logisch, maar we vinden het nu allemaal heel normaal dat mensen met schulden dag in dag uit hun stinkende best doen om afgewezen te worden.’

Sociaal Werker van het Jaar Mariska Overgaag richtte Meldpunt EMMA (Eerder Melden, Minder Achterstanden) op. ‘Mensen zijn opgelucht als wij voor de deur staan. Wij komen niks halen, maar iets brengen.’ Lees meer >>

Effectieve hulpverlening

Natuurlijk beseft Jungmann dat belonen niet altijd de oplossing is. Er zijn situaties waarin een sanctie nodig is. Bijvoorbeeld wanneer een cliënt in een re-integratietraject zit en echt helemaal niets doet. Dan kan korten op zijn uitkering een manier zijn om een grens aan te geven en kun je beweging creëren door te straffen. ‘Maar in het algemeen is het vooral van belang dat je als hulpverlener geen stress toevoegt aan de situatie. Alles wat je van een cliënt vraagt of met een cliënt plant, kan stress opleveren. Zelfs als jij bij een gepland voortgangsgesprek goed nieuws aan je cliënt te melden hebt, kan deze zich al dagen van te voren druk maken omdat hij tijdens dit gesprek wederom de confrontatie aan moet gaan met zijn eigen problematiek. Wees je daar bewust van en help je cliënt om vooruit te kijken. Bespreek wat iemand in de toekomst nodig heeft om door te kunnen in plaats van dat je focust op wat er in het verleden verkeerd ging. Alles wat jij als professional doet is relevant. Het is een totaal, de optelsom van alle legoblokken zoals de inrichting van je spreekkamer, de opbouw van het gesprek en de mate van ondersteuning die je biedt. Ga je er bij al die blokken vanuit dat financiële problemen bijdragen aan stress en dat jij voor stressvermindering kunt zorgen dan kun je de effectiviteit van je hulpverlening vergroten.’