Agressief gedrag is nooit geoorloofd, en dat hij zijn toenmalige vrouw soms een klap gaf of letterlijk boven op haar zat is alleen hem te verwijten, benadrukt Ray. ‘Maar als we als maatschappij dergelijk geweld willen verminderen, moeten hulpverleners wel de moed hebben om beladen vragen te stellen, ook aan vermoedelijke plegers.’ Zoals ‘Hoe voelt dat dan als je klappen uitdeelt?’ En ‘Waarom denk je dat je je zo agressief gedraagt?’ en ‘Voel je misschien onmacht en zo ja waarom?’ Deze vragen móét je volgens Ray stellen om kans te maken agressief gedrag om te buigen. De geschiedenis moeten we willen leren kennen, van slachtoffers én plegers.
Veel leed bij ouders en grootouders
Vaak gaat aan agressief gedrag een ingrijpende geschiedenis vooraf, vertelt Ray. Zijn ouders en grootouders hebben in Nederlands-Indië veel leed meegemaakt. Zo zat zijn vader lange tijd ondergedoken, eerst voor de Japanners, later voor de Pemuda’s, de Indonesische vrijheidsstrijders. Een van zijn opa’s moest als krijgsgevangene voor de Japanners werken aan de Birma-Siamspoorlijn. Bij het aanleggen van deze Dodenspoorlijn zijn duizenden krijgsgevangen gestorven aan uitputting. Een andere opa werd als dwangarbeider naar Japan verscheept.
Loon gedwongen afgestaan aan Nederlandse overheid
Psychisch en fysiek waren zijn grootouders en ouders zwaar gehavend door deze zwarte periode. En toen ze in Nederland kwamen, bleek de ontvangst niet bepaald hartelijk. De overtocht werd voorgeschoten, maar moesten ze terugbetalen. Zo’n 70% van hun loon moesten ze jarenlang afstaan aan de Sociale Dienst. Ook spullen zoals een tweedehands jas moesten ze terugbetalen. De KNIL-militairen en ambtenaren hadden tijdens de Japanse bezetting (1942-1945) ook al geen soldij gekregen. ‘Elk land betaalde krijgsgevangen door, behalve Nederland’, zegt Ray.
Geslagen met riem of stok door vader
Heel lang werd er over deze ervaringen nauwelijks gesproken in Ray’s familie. Er was weinig tot geen psychische ondersteuning in die tijd. Lang is niet gezien hoeveel geweld werd gebruikt vanuit onmacht, zegt Ray. ‘Van mijn vrienden in andere Indische en ook Molukse gezinnen weet ik dat zij regelmatig geslagen werden door hun vaders, met een riem of stok bijvoorbeeld. Als er iets van je werd afgepakt, was standaard het advies om een steen of stok te pakken en het terug te halen.’
Jeugdbendes en knokpartijen
Daar kwam nog bij dat in de buurt waar Ray opgroeide een aantal jeugdbendes actief waren, met elke week knokpartijen. ‘Ik ben nooit zelf bij zware criminaliteit betrokken geweest, maar kende wel iedereen, en iedereen kende mij. Meerdere kennissen uit die tijd zijn om het leven gekomen door geweld of roekeloos gedrag en/of drugsgebruik.’
Dochter ooggetuige geweld
Een belangrijk kantelpunt in het leven van Ray was het incident waar zijn dochter ooggetuige van was. ‘De blik die ik toen in haar ogen zag zal ik nooit meer vergeten, zoveel wanhoop en angst, verschrikkelijk…’ Hij was ervan overtuigd dat hij heel hard aan zichzelf moest gaan werken. In de relatie die ik daarna kreeg was het geweld in mijn ogen minder, maar logischerwijs was het voor mijn toenmalige partner wel heel ernstig en beangstigend. Vooral daarna ging ik me heel concreet afvragen hoe ik gesprekken aanga met mensen en waarom ik zo agressief kon worden.’
Door onmacht gevangen in tunnel
Als tiener voelde Ray zich genegeerd, gediscrimineerd en gekleineerd. Hij zocht steeds naar waar hij thuishoorde: was hij Nederlander, of moest hij vooral zijn Nederlands-Indische roots omarmen? Als jongvolwassene was hij egocentrisch, dominant en narcistisch, beseft hij. Hij vergelijkt het geweld wat hij gebruikte nu met een tunnel waaruit hij niet kon ontsnappen. ‘Ik voelde onmacht en zag alleen maar een donkere, lange tunnel, soms kon het wel een week duren voor ik eruit kwam.’
‘Bedank pleger die open is’
Dat zijn oma en ook zijn ouders steeds meer zijn gaan praten over het verleden, en de nare nasmaak hoe Nederland hen behandeld heeft, helpt hem om niet meer in die tunnel te geraken. Voor alle (voormalige) plegers zijn hulpverleners die rechtdoorzee vragen durven stellen ook onmisbaar, benadrukt Ray. ‘Zie jouw gesprekspartner als partner om een situatie om te kunnen draaien. Zie jouw gesprekspartner als mens, welk gedrag je ook vermoedt. Bied rust, vraag door, neem de tijd om echt te luisteren. Anders kom je de volledige geschiedenis nooit te weten. En realiseer je ook: een pleger die iets met jou deelt is een enorme drempel overgegaan. Dus bedank diegene voor zijn of haar moed, vertrouwen en eerlijkheid, hoe hard de woorden misschien ook aankomen.’
Cirkel van geweld doorbreken
Het kan heel goed zijn dat een mogelijke pleger nog steeds niet warm of koud wordt van je vragen. ‘Ook ik wilde soms echt niet horen wat er gezegd werd. Maar van sommige hulpverleners weet ik jaren later nog steeds welke vragen ze me stelde en hoe. Omdat zij wel geïnteresseerd waren in mijn verleden. Zij hadden belangstelling getoond en waren bereid hun nek uit te steken. Dus dan zou ik dat ook voor hen kunnen doen. Ik moedig plegers aan ook naar voren te stappen. Zelf heb ik mijn excuses aangeboden aan mijn kinderen en aan mijn exen voor hoe ik ben geweest. Hopelijk helpt dit de cirkel van geweld te doorbreken.’
