Eenzaamheid is de verbinding met andere mensen missen. Wie eenzaam is ervaart geen of weinig emotionele band met anderen. Of mist het sociale contact dat je wel zou willen hebben. Eenzaamheid is voor alles een persoonlijke ervaring en heeft indringende gevolgen voor mensen. Niet alleen lopen mensen een hoog risico op – ernstige – fysieke klachten. Ook mentale klachten komen juist veel voor. En eenzaamheid heeft gevolgen voor de werking van het brein. We gaan dieper in op typen- en oorzaken eenzaamheid.
Helft van de bevolking is eenzaam
De cijfers geven een schokkend beeld over eenzaamheid: van de volwassen bevolking voelt bijna de helft zich eenzaam, volgens cijfers van de Rijksoverheid. In 2022 gaf 49% van de volwassen bevolking (18 jaar en ouder) aan eenzaam te zijn. Van de volwassen bevolking is 34% matig eenzaam en 14% voelt zich sterk eenzaam. Eenzaamheid komt iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, maar bij sterke eenzaamheid zijn er bijna geen verschillen.
Eenzaamheid doorbreken bij ouderen én jongeren: 8e Jaarcongres Eenzaamheid biedt praktische handvatten
Meer dan een miljoen Nederlanders voelt zich eenzaam. Hoewel ouderen extra kwetsbaar zijn, ondervinden ook mensen op jongere leeftijd de negatieve gevolgen van eenzaamheid. En natuurlijk is eenzaamheid iets anders dan alleen zijn, dus alleen maar meer sociale contacten voor cliënten is niet de oplossing. Wat werkt dan wel bij eenzaamheid?
Sociaal werkers worden op het Jaarcongres Eenzaamheid op 10 april op de hoogte gebracht van de recente ontwikkelingen en discussies over eenzaamheid. Je krijgt ook praktische adviezen om het levensperspectief te verbeteren van mensen die te maken hebben met eenzaamheid. Lees hier het programma van het Jaarcongres Eenzaamheid en bestel kaarten.
Typen eenzaamheid
Er wordt onderscheid gemaakt in verschillende soorten eenzaamheid. Dan wordt vooral gekeken naar het aantal contacten en naar de kwaliteit van de contacten. Het gebrek daaraan kan ook samengaan.
-
Sociale eenzaamheid
Mensen ervaren het gemis van betekenisvolle relaties met een bredere groep om je heen, zoals kennissen, collega’s, buurtgenoten. Ook mensen met dezelfde belangstelling en mensen om samen activiteiten mee te ondernemen maken deel uit van de bredere groep persoonlijke relaties.
-
Emotionele eenzaamheid
Wanneer mensen een groot gemis aan een intieme relaties hebben, kan dat leiden tot emotionele eenzaamheid. Het gaat bijvoorbeeld om een emotioneel hechte band met een partner, familielid of vrienden.
-
Existentiële eenzaamheid
Deze vorm van eenzaamheid uit zich in gevoelens van leegte, van verdriet en verlangen die voortkomen uit afzondering als individu. Het gaat om een sterk gemis aan zingeving in het leven. Dat uit zich bijvoorbeeld in een intens verloren en zwervend gevoel of een gevoel van zinloosheid.
Oorzaken eenzaamheid
De belangrijkste oorzaken eenzaamheid:
-
Persoonlijke factoren
Denk bijvoorbeeld aan gezondheidsproblemen of een gebrek aan sociale vaardigheden.
-
Veranderingen in het sociaal netwerk
Denk bijvoorbeeld aan een verhuizing, scheiding of het overlijden van een naaste.
-
Maatschappelijke oorzaken
Denk bijvoorbeeld aan sociale uitsluiting.
Uit onderzoek blijkt verder dat sommige groepen mensen meer risico lopen op het ontwikkelen van gevoelens van eenzaamheid. Dan is eenzaamheid een gevolg van onderliggende sociale problematiek zoals armoede, schulden, psychische kwetsbaarheid, ziekte, beperkte mobiliteit, ongeschikte woningen en overbelasting door mantelzorg. Ook is er een grote groep eenzame ouderen.
Cijfers over oorzaken eenzaamheid in jouw eigen gemeente worden verzameld door de GGD en zijn te vinden in de Gezondheidsmonitors>>
Discussie: wat is eenzaamheid?
Uiteraard zijn er over wat eenzaamheid is en hoe eenzaamheid het beste bestreden kan worden verschillende visies en meningen. Hoogleraar Adries Baart onderscheidde bijvoorbeeld in Zorg+Welzijn in 2021 tien verschillende vormen van eenzaamheid>>
Jeannette Rijks daarentegen, expert en trainer preventie eenzaamheid, vindt dat je alleen maar op individueel niveau naar eenzaamheid moet kijken. Eenzaamheid is voor iedereen anders en heeft voor elk mens andere effecten. Eenzaamheid is dus ook niet even gemakkelijk te signaleren en er preventief tegen op te treden. Lees het interview met Jeannette Rijks en specialist ouderengeneeskunde Ester Bertholet op Zorg+Welzijn vanaf 12 oktober.
Anja Machielse: ‘Bepaal welke doelgroep je wilt helpen’
Anja Machielse, hoogleraar en lid van de wetenschappelijke adviescommissie Eén tegen Eenzaamheid zegt geen top 3 effectieve interventies tegen eenzaamheid te kunnen definiëren: ‘Eenzaamheid heeft zo veel verschillende gezichten en dus ook zo veel interventies. Dat kun je niet onder “de drie beste aanpakken” verdelen.’ Maar de kern van elke interventie is: ‘Bepaal welke doelgroep je wilt helpen om uit de eenzaamheid te komen. Spreek met de mensen zelf wat ze daarvoor nodig hebben en hou rekening met de werkzame elementen die al bekend zijn.’
Routekaart aanpak eenzaamheid Movisie
Movisie onderscheidt wel 5 stappen om eenzaamheid in jouw eigen gemeente aan te pakken:
De routekaart:
1. Verkenning
Inzicht in hoe eenzaamheid eruitziet in jouw gemeente. Breng cijfers over eenzaamheid in kaart en ga hierover in gesprek. Wat zeggen deze cijfers? Heb hierbij ook oog voor groepen inwoners die niet zo zichtbaar zijn. Zie hierover bijvoorbeeld de publicatie Sociale behoeften van transgender en non-binaire jongeren.
2. Plan van aanpak
Een plan van aanpak schrijf je niet alleen, maar samen met anderen belanghebbende organisaties én inwoners. Het is belangrijk om over jouw beleidsterrein heen te kijken en het plan van aanpak integraal op te stellen. Het betrekken van inwoners met gevoelens van eenzaamheid geeft inzicht of je plannen aansluiten bij de leefwereld. Lees voor meer informatie Doorbreken van eenzaamheid: wat werkt volgens mensen die er ervaring mee hebben?
3. Commitment
Het creëren van commitment om het plan van aanpak uit te voeren vergt extra inzet: neem de betrokken wethouders mee, informeer het college van B&W en zorg voor voldoende tijd en middelen om aan de aanpak van eenzaamheid te werken.
4. Sterk netwerk
Samen kun je meer bereiken dan alleen. Gebruik het lokale netwerk rondom eenzaamheid. Benoem een duidelijke projectleider of trekker van het thema, zorg ervoor dat je elkaar kent en regelmatig ziet én creëer mede-eigenschap bij het netwerk. Dit doe je op lokaal niveau. Gebruik ook landelijk het netwerk: Eén tegen eenzaamheid.
5. Monitoren en evalueren
Tot slot is het belangrijk om te meten of de lokale aanpak eenzaamheid werkt. Bepaal bij het plan van aanpak al hoe je dit gaat meten. Monitoren en evalueren kun je op elk moment doen. De uitkomsten van deze metingen vormen goede input voor bijsturing van het beleid. Meer informatie: De aanpak van eenzaamheid monitoren en evalueren. Hoe doe je dat?
Meer informatie, inspiratie en tools vind je in de Routekaart: Eenzaamheid van inwoners voorkomen en verminderen.
Kijk voor meer informatie op de website van Movisie: aan de slag met eenzaamheid>>
