What’s cooking in de keuken van een social designer? Eva de Bruijn is social designer bij We Are Social Rebels, al noemt ze zichzelf sociaal ontwerper. Eva zegt: ‘Als sociaal ontwerpers ontwerpen we creatieve oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Dat doen we altijd samen met de mensen om wie het gaat, nooit vanuit ons kantoortje. Voor ons is het belangrijk om achter de vraag achter de vraag te komen.’

Vanuit haar opleiding – Industrial Design aan de TU/e – heeft ze geleerd om vragen te stellen die een laagje dieper gaan en om die vragen op een creatieve manier te stellen, vertelt Eva. ‘Ik hoor dat ook vaak terug, “jij stelt echt andere vragen”.’

Als sociaal ontwerper gaat Eva dus op zoek naar de onderliggende vragen en behoeftes van mensen, zodat ze daarop in kan spelen met haar ontwerp. Iedereen die betrokken is bij het vraagstuk – van beleidsmakers tot buurtbewoners – krijgt een stem. ‘We koppelen mensen van de systeemwereld aan mensen van de leefwereld.’

Een belangrijk idee binnen het ontwerpproces is dat je leert door te doen. Niet te lang werken aan een plan, maar prototypes maken en testen om zo snel te leren wat wel werkt en wat niet. Eva: ‘Door dit proces steeds te herhalen, zorg je ervoor dat je ideeën echt aanslaan. En de ideeën die niet aanslaan haal je zo uit je interventie.’

Buurtwoongroep

Eva illustreert haar verhaal met een voorbeeld: ‘We worden steeds ouder, hebben steeds meer zorg nodig en er wordt een groter beroep op mantelzorg gedaan. De organisatie die ons inhuurde vroeg zich af hoe zij anders naar het probleem van vergrijzing konden kijken. Zij vroegen ons om een vernieuwende en verfrissende blik’.

‘Om ouderen langer zelfstandig te laten wonen, wordt er vaak naar fysieke toegankelijkheid gekeken. Terwijl sociale toegankelijkheid minstens zo belangrijk is’ vindt Eva. Ze werd geïnspireerd door een bestaande woonvorm voor ouderen en studenten. Studenten krijgen daar korting op de huur en in ruil daarvoor zetten ze zich in voor de ouderen in het appartementencomplex.

Het viel Eva op dat het echt wederkerig was, de studenten hielpen de ouderen niet alleen, maar konden ook hun ei kwijt bij hen. Eva en haar collega’s vroegen zich af of ze deze wederkerigheid ook in een buurt zouden kunnen organiseren. Kun je een netwerk creëren waarin mensen naar elkaar omkijken? Dat werd de Buurtwoongroep, een project dat ze inmiddels in verschillende gemeenten hebben uitgevoerd.

Receptenkaart voor de buurt

Sociaal ontwerpers hebben de kennis van sociaal werkers en andere professionals nodig, de inhoudelijke kennis van de doelgroep en de buurt. Eva: ‘Wij zorgen voor de juiste werkvorm zodat die kennis op tafel komt te liggen.’

Sociaal ontwerpers begeleiden het proces, de sociaal werkers voeren (mee) uit. ‘Maar de belangrijkste mensen in het proces zijn vanzelfsprekend de buurtbewoners. Zij doen zoveel mogelijk zelf, gefaciliteerd en ondersteund door professionals in de buurt. Een groepje bewoners bepaalde in dit traject de missie van de buurt en bedacht hoe ze andere bewoners konden betrekken bij de Buurtwoongroep.

Uit die sessies volgde het ontwerp van een Buurtmenukaart voor de buurt. Op dit menu stonden ludieke voorbeelden als het beschikbaar stellen van je keuken voor kinderfeestjes in de buurt, je garage beschikbaar stellen voor een repaircafé, een buurtmoestuin en een welkomstcomité voor nieuwe bewoners.

Met de Buurtmenukaart interviewden buurtbewoners mensen op straat. Door met deze tool te vragen naar de behoeften van mensen, kwamen er leuke en nieuwe ideeën boven. ‘Het is een voorbeeld van een creatieve tool om andere vragen te stellen en dus andere antwoorden te krijgen’, vertelt Eva. Een andere tool die Eva en haar team ontwikkelde, is een ludieke persoonlijkheidstest. De test geeft antwoord op de vraag ‘wat voor buurtbewoner ben jij?’. Zo krijgt de werkgroep inzicht in welke persoonlijkheden en bijbehorende rollen er in de werkgroep zitten en welke rollen zijn er nog nodig zijn.

Social designer: uniek werk

De Buurtmenukaart en persoonlijkheidstest zijn een paar voorbeelden van wat het werk van een sociaal ontwerper uniek maakt: het levert altijd een ‘tastbare’ oplossing op. Dat kan een spel zijn, een app, een evenement, een methode, een organisatiestructuur of iets heel anders. Eva: ‘Een goede sociaal ontwerper maakt zichzelf overbodig. Na het ontwerpen van een oplossing samen met bewoners en professionals in een wijk – of een andere setting – moeten deze mensen zelf verder aan de slag kunnen met de oplossing. Op deze manier borg je de oplossing en maak je ook impact in de toekomst.’

Naar aanleiding van de ronde met de Receptenkaart voor de buurt, gaat de werkgroep aan de slag met de Buurtingrediënten, de activiteiten waar behoefte aan is in de buurt. In dit geval kwam er een wandelroute langs markante punten in de wijk. Het plan is om die als kers op de taart ook nog als routekaart bij de VVV uit te geven. Mensen verbinden zich aan elkaar door samen plekken te beheren in de buurt en activiteiten te organiseren. Dit alles werd afgetrapt met een groot lanceringsfeest voor de buurt.

Als het in de soep loopt

‘Het gaat nooit hoe je denkt dat het gaat. Dat hoort bij het vak. Je moet kunnen incasseren en improviseren, maar dat is voor sociaal werkers niet anders’ zegt Eva op de vraag hoe zij omgaat met tegenslag. ‘Bij één van de sessies voor de Buurtwoongroep kwamen slechts twee bewoners opdagen, geen enkele professional was aanwezig. Toch werd dit een hele mooie sessie. Met de twee bewoners keken we of we de missie wel duidelijk voor het voetlicht hadden, hoe we beter konden communiceren en of we nog wel draagvlak hadden. We vroegen ons af hoe we mensen beter konden bereiken, hoe de taakverdeling tussen de professionals en de bewoners moest zijn. Het was een wake-up call. Achteraf zei de lokale projectleider dat ze elk traject zo’n sessie gunde waarbij er bijna niemand op komt dagen, het dwingt je om te reflecteren en scherp te worden.’

Eva: ‘Het is goed om te weten wat niet aanslaat, daarom moet je zo snel mogelijk je ideeën bespreken met je doelgroep. Soms heb je gewoon een hele andere verwachting van wat werkt en juist daarom is het zo belangrijk om het samen met de doelgroep te ontwerpen.’

Optimistisch vakgebied

Sociaal ontwerpers gebruiken elementen van verschillende methodieken, zoals design thinking. Toch zegt Eva: ‘Ik houd zelf niet zo van labeltjes. Je moet nooit de methode als iets heiligs zien, je moet doen wat er nodig is’.

Zij geniet van de samenwerking met lokale professionals: ‘Je leert van elkaar in de samenwerking, we maken gebruik van elkaars kwaliteiten. Sociaal werkers hebben heel veel kennis van de doelgroep en de context waarin die doelgroep zich begeeft, dus wat buurtbewoners nodig hebben, waar ze tegenaan lopen. Ze zijn essentieel in de onderzoeksfase van een ontwerpproces, om de onderliggende problemen te identificeren’.

Eigen aan sociaal ontwerpers is de blik waarmee zij kijken naar een vraagstuk. Eva: ‘Het is een heel optimistisch vakgebied, we kijken altijd vanuit kansen en talenten. We houden zoveel mogelijk eigenaarschap van de oplossing bij de mensen om wie het gaat en nemen zo min mogelijk over. Veel sociaal werkers die ik ken doen dat ook, maar soms vallen zij in de valkuil van te veel gericht zijn op het probleem en te weinig op de kansen die mensen ook hebben.’

Eva vervolgt enthousiast: ‘Het ontwerpproces samen met de doelgroep blijkt vaak al een onderdeel van de interventie. Het geeft deelnemers kracht en eigenwaarde om een bijdrage te leveren, om gezien en gehoord te worden. Er worden al banden gesmeed en denkwijzen veranderd, zowel bij professionals als bij de mensen voor wie zij werken.’

Resultaten van de social designer

Zoals Eva eerder zei, het doel van de interventie is niet alleen impact maken in het hier en nu, maar door bij te dragen aan systeemverandering blijvend impact te maken. ‘Soms bouwen we een hele nieuwe organisatiestructuur, maar ook door een tool te maken kun je blijvend dingen verbeteren. We helpen zo de gereedschapskist van professionals uit te breiden. Zo’n tool kan nieuwe openingen bieden en sociaal werkers helpen hun werk nog beter te doen. Dat is het mooie aan de wisselwerking tussen sociaal werkers en sociaal ontwerpers’ zegt Eva.

Voor de Buurtwoongroep leverde We Are Social Rebels de Buurtbox, een box met 9 doosjes erin die alle stappen van het proces vormen. Zo kan elke groep buurtbewoners hun eigen buurtwoongroep starten, alle interventies zijn hierin opgenomen. Enthousiaste buurtbewoners krijgen hiermee iets concreets in handen om hun dromen voor de buurt waar te maken. Zo combineert Eva haar optimisme met praktische oplossingen, een mooie combinatie.