Zowel Rotterdam, Amsterdam, Den Haag en Utrecht als

Groningen en Heerlen experimenteerden met de heroïneverstrekking van de Centrale

Commissie Behandeling Heroïneverslaafden (CCBH). Alleen de harddruggebruikers,

die al meededen aan het methadonprogramma en slecht functioneerden, konden

deelnemen. Ze moesten al lang verslaafd zijn, vrijwel dagelijks heroïne

gebruiken en eerder behandeld zijn met een hoge dosis methadon. Vijftig mensen

werden in drie groepen ondergebracht. Er was een controlegroep die twaalf

maanden alleen methadon kreeg. Daarna kreeg ze zes maanden methadon in

combinatie met heroïne. De andere groepen kregen zes of twaalf maanden heroïne

naast de methadon. De gezondheid van deze groep verbeterde snel en was op het

eind vrijwel gelijk aan die van de rest van de bevolking, zo stelt het

onderzoek. Ook nam de criminaliteit drastisch af: waren de verslaafden in het

begin nog zeventien dagen per maand crimineel actief, op het eind waren dat er

nog twee.

Routine

Psychiater Chris van der Meer is directeur zorg van Parnassia

Verslavingszorg en eindverantwoordelijk voor het experiment met de

heroïneverstrekking in het Medisch Sociaal Centrum in Den Haag. In Den Haag liep

de proef tussen juni 2000 en eind 2001. Ongeveer de helft van de mensen die

meededen, knapten lichamelijk en psychisch flink op, vertelt hij. ‘Als iemand

tot rust komt, gaat hij ook beter eten, krijgt meer regelmaat. Mensen gaan er

beter uitzien, worden minder onrustig en zijn beter tot een normaal gesprek in

staat. Ook sociaal functioneren ze vaak beter. Ze doen minder illegale dingen en

hebben meer contact met niet-gebruikers.’

Vooral de combinatie heroïne en methadon werkt goed, omdat methadon 24 uur

per dag afkickverschijnselen tegengaat. Resocialisatie slaagt dan eerder, zegt

Van der Meer. ‘Als je goed op methadon staat, kun je rustig je middagportie

heroïne overslaan. Dat is een voordeel. Zo kan je overdag ook nog iets anders

doen, bijvoorbeeld deelnemen aan een sociaal project. Als je drie keer per dag

heroïne neemt, dan ben je aan zo’n behandelruimte gebonden. Dat wordt dan ook

weer een handicap.’

De goede kwaliteit van de medicinale heroïne die bij het experiment werd

gebruikt, had voor de gezondheid niet zo’n invloed. ‘Het heeft meer te maken met

de hoeveelheid zorg en aandacht die deze mensen kregen. Ze hoefden hun heroïne

niet meer op de zwarte markt te kopen. Ze waren niet meer gedwongen tot

‘verwervingscriminaliteit’.’

Toch viel in Den Haag twintig procent van de deelnemers af. ‘Sommigen

vonden het onderzoek bij nader inzien te veeleisend. Je moet vragenlijsten

invullen, je bent een soort proefkonijn, er is veel toezicht als je gebruikt. Je

wordt medisch, sociaal en psychodiagnostisch door de molen gehaald. Regelmatig

werden ze weer opnieuw bevraagd.’ Bovendien kiest niet iedereen ervoor in een

klinische omgeving heroïne te gebruiken. De verslaafde krijgt de drugs door een

loket aangereikt in een bakje. Van der Meer: ‘Dat is nou niet de meest heroïsche

manier. Het ritueel van het samen gebruiken is er beetje van af. Ook de routine

van het geld scoren is weg. Mensen krijgen nu een spiegel voorgehouden: wat was

ik eigenlijk aan het doen? Wat moet ik nu met die leegte?’

Heroïneverstrekking is belangrijk gezien de gezondheidswinst die het

oplevert. Maar daar mag het niet bij blijven, vindt Van der Meer. ‘Je moet het

blijven doen. Want na het stoppen bleek er bij een groep terugval en

verslechtering van de gezondheid. Zolang je het blijft doen ontstaat er bij

mensen rust, maar ook twijfel over wat ze nu verder moeten. Daar zullen we in

het volgende project meer aandacht aan besteden.’ Verstrekking is alleen een

opstap naar beter. ‘Met verstrekken help je mensen, die in de goot liggen, een

stap verder. Het is niet de beste manier om ze clean en aan het werk te krijgen.

Het CDA vindt dat je dat op zijn minst moet proberen. Terecht.’

Topvorm

Moeten de experimenten met heroïneverstrekking doorgaan? Van der Meer vindt

wel dat er een goede kostenafweging moet worden gemaakt. ‘Deze aanpak kost

gemiddeld tien keer zoveel als het methadonprogramma. Ik zie de bui al hangen

als we alleen dit overhouden en er op de rest wordt gesnoeid. Je moet nagaan hoe

de kosteneffectiviteit zich verhoudt tot andere zorgvormen. Als dit onderzoek

ten koste gaat van andere dingen, ben ik minder enthousiast Misschien heb je ook

succes als je het methadonprogramma verbetert.’

Dat heroïneverstrekking aanzet tot meer heroïnegebruik gelooft Van der Meer

niet. ‘Dat zie je bij methadon ook niet. Als je niet verslaafd bent krijg je

deze heroïne ook niet verstrekt. Je geeft iemand zijn middel in de hoop dat hij

op andere onderdelen beter functioneert. Je doet niets aan zijn verslaving, die

bestendig je gewoon. Dat kan als je het beeld hebt dat verslaving een chronische

ziekte is. Als je er vanuit gaat dat een deel van de mensen ooit zou kunnen

stoppen en je daar als hulpverlening een actieve rol in hebt, dan twijfel je.

Het zou kunnen zijn dat je mensen langer aan de heroïne houdt. Anderzijds:

hoeveel recht heb je om deze specifieke groep de behandeling te onthouden omdat

je vindt dat ze ooit eens abstinent moeten worden? Verslaving als zodanig is

natuurlijk ook een dodelijke ziekte.’

Medicinale verstrekking heeft vooral veel steun in gemeenten en

instellingen, constateert Van der Meer. Minister Borst wilde de

heroïneverstrekking uitbreiden, maar de Tweede Kamer stemde deze zomer alleen in

met doorgaan met de huidige units, niet met uitbreiding. Het CDA kiest voor

afkicken en andere zorg, desnoods onder dwang.

Volgend jaar start een nieuw onderzoek van de CCBH rond de

heroïneverstrekking. Dat richt zich op de normale behandelsituatie om inzicht te

krijgen in de bijdrage van het aanvullend psychosociaal behandelaanbod. Van der

Meer: ‘Verstrekking wordt onderdeel van een breder hulpverleningspakket met

naast medische hulp ook maatschappelijk werk en arbeidstoeleiding. Tijdens het

eerste onderzoek mochten mensen niet meer zorg krijgen dan normaal. Een beperkt

aantal mensen kreeg psychosociale hulp of dagbesteding. Dat krijgt straks meer

nadruk.’

Wat vindt hij van het pleidooi van de Amsterdamse politiecommissaris

Van Riessen voor de gedwongen opname van verslaafden in zorgboerderijen? Van der

Meer krijgt er een katterig gevoel van. ‘De oude afkickboerderijen, de

therapeutische gemeenschappen, zijn op financiële gronden gesnoeid. Maar ze

werkten wel. Bij zorgboerderijen is absoluut niet bewezen wat ze doen, voor wie

ze geschikt zijn en welke winst het oplevert. Sommige politiecommissarissen

vinden het af en toe makkelijk om het probleem op het bordje van een ander te

leggen./Martin Zuithof