‘Ik ben erg teleurgesteld in de hulpverlening,’ zegt

een jonge vrouw. De Multiloog-bijeenkomst is al een klein half uur aan de gang.

‘Ik was zwaar depressief en kwam bij een psychiater terecht. Ik voelde niet dat

er ruimte was voor mijn verhaal. Ik had het idee dat hij mij niet begreep. De

psychiater was heel praktisch ingesteld en richtte zich erg op het nú zonder dat

hij mij vroeg naar mijn verleden. Terwijl mijn verleden toch echt genoeg was om

gek van te worden.’

De vrouw is zichtbaar verbolgen over de manier waarop zij ooit werd

behandeld. Ze zit met een aantal andere mensen aan een grote blanken houten

tafel. De deelnemers luisteren aandachtig naar het verhaal van de vrouw.

Sommigen knikken instemmend. ‘Ik wilde mijn verhaal kwijt, maar ik wilde ook

informatie over wat ik had. Ik had graag gehad dat die psychiater tegen mij had

gezegd: u bent als kind mishandeld en dat heeft een aantal ernstige dingen tot

gevolg. Ik had behoefte aan erkenning. Die psychiater heeft vast z’n best

gedaan, maar hij heeft mij niet begrepen omdat hij niet luisterde naar wat voor

mij belangrijk was.’

Trialoog

In buurtcentrum ‘De Waterval’ in de Amsterdamse Staatsliedenbuurt wordt

vanavond voornamelijk gesproken over dat er zo slecht wordt geluisterd naar

mensen met psychische problemen. Begeleiders van de avond Heinz Mölders en Kees

Onderwater hebben het onderwerp niet van te voren voorbereid. Het thema ontstaat

tijdens de avond.

Vanavond zijn er dertien deelnemers. Er zijn ouders van psychotische

kinderen, hulpverleners, een psychiater en ex-psychiatrische patiënten. Met de

samenkomst van mensen met verschillende invalshoeken wordt er bij iedereen een

beroep gedaan op het inlevingsvermogen. Bijzonder van de Multiloog is dat je

anoniem de bijeenkomst kan bijwonen. Er wordt geen ‘rondje’ gehouden waarin

iedereen vertelt wie hij is. De samenstelling van de Multiloog is elke week weer

anders.

Mölders kwam op het idee voor de Multiloog-bijeenkomsten, die inmiddels

drie jaar op verschillende plaatsen in Nederland worden gehouden, toen hij op

een congres in Duitsland was over sociale psychiatrie. Het congres werd die keer

niet alleen voor en door vakbroeders gehouden, ook patiënten en hun familie

deden hun zegje op het congres.

Mölders: ‘Het was fantastisch om te zien hoe die mensen met elk hun eigen

invalshoek met elkaar in gesprek gingen. Het gesprek was een ‘trialoog’. Ik heb

me hierdoor laten inspireren en het uitgewerkt tot een multiloog. Hiermee komen

we toe aan iets waar de huidige hulpverlening niet altijd tijd voor heeft. Als

iemand zijn verhaal over zijn psychose vertelt, gaan wij heel goed naar de

inhoud van die psychose kijken. Mensen blijken behoefte te hebben om erover te

vertellen, maar bijvoorbeeld ouders vinden het ook vaak goed om te horen wat er

in hun kind omgaat. Aan de andere kant als de ouders hun verhaal vertellen, kan

het kind zich ook proberen te verplaatsen in de ouder. Dat werkt verhelderend.

Niemand weet wat het beste is, welke behandeling het meest aanslaat.

Maar de Multiloog kan door de vele invalshoeken mensen op andere ideeën en

gedachten brengen. Tegelijkertijd voelen mensen zich veilig, gelijkwaardig en

geaccepteerd. Respect voor elkaars verhaal staat hoog in het vaandel.’

Heinz Mölders merkt dat de deelnemers de Multiloog als positief ervaren:

‘Het is natuurlijk iets anders dan een lotgenotengroep waar iedereen,

bijvoorbeeld ouders van psychotische kinderen, dezelfde positie inneemt. Dat kan

ook heel heilzaam zijn, maar deze gesprekken houden in dat mensen zich ook

moeten inleven in de positie van een ander. Daarbij zijn deze bijeenkomsten geen

therapie, er is ook geen therapeut, iedereen is even deskundig. ‘

‘Wat ook prettig is voor de deelnemers is dat het buiten de geestelijke

gezondheidszorg valt. Mensen krijgen de gelegenheid om hun verhaal te vertellen,

aan de andere kant wordt ook gevraagd om heel nauwkeurig te luisteren. Voor dat

nauwkeurig luisteren is niet altijd tijd in de psychiatrie. Hoe meer je van

elkaar begrijpt, hoe beter je met elkaar kunt communiceren. Als bijvoorbeeld

iemand in een psychose zit, is diegene heel angstig. Zo’n patiënt voelt zich

ontzettend alleen en geïsoleerd. Maar dat isolement komt ook omdat hij geen

contact kan maken met mensen. Een belangrijke manier om met iemand contact te

krijgen in een psychose is om over de inhoud van zijn psychose te praten. Wat

ziet hij, wat hoort hij, wat gebeurt er met hem. Als je daar nauwkeurig naar

kijkt en goed met hem mee luistert, kan je contact krijgen. Daardoor zal hij

zich minder angstig voelen.’

Trauma’s en toekomst

De vrouw die vindt dat er beter geluisterd moet worden in de psychiatrie

kan duidelijk formuleren wat het contact met haar psychiater zo moeilijk maakte:

‘Ik moest het verleden laten rusten, terwijl het verleden is wat ik ben

geworden. Mijn verleden is mijn toekomst. Ik kon hem dat niet duidelijk maken,

waardoor het contact steeds frustrerender werd. Waarom kon hij niet kijken naar

wat voor mij belangrijk was?’

Een jongeman had al een paar keer iets gevraagd. Niemand kende echter

zijn naam. Terwijl hij reageert op de vrouw, zegt hij: ‘Ik ben psychiater.’ De

deelnemers zijn heel even stil. De psychiater gaat door. ‘Het is inderdaad niet

makkelijk om elkaar te begrijpen. Ik weet niet precies hoe problemen op iemands

leven ingrijpen. Dat wil ik graag horen. Alleen, ik ben een psychiater die aan

tijd gebonden is en ook aan de huidige visie. Er heerst onder psychiaters een

soort code dat je in het hier en nu moet spreken.’ Een vrouw reageert: ‘Als je

twintig jaar met trauma’s rondloopt waarvan je dat eigenlijk niet eens precies

weet, is dat voor mij heden en toekomst. Hoe ga ik om met trauma’s van lang

geleden die nog steeds aanwezig zijn? Dan kan je toch niet zeggen, we laten het

verleden rusten?’ De psychiater: ‘Heb je psychiaters weleens gezegd dat je je

onbegrepen voelde?’ De vrouw denkt na: ‘Voor mijn gevoel ben ik daar een jaar

mee bezig geweest.’

De psychiater vertelt dat hij als psychiater gebonden is aan regels: ‘Het

gaat erom dat ik een patiënt kan neerzetten. Wat is de gekte, wat is de

persoonlijkheid. Ik leer vraagtechnieken om achter “het verhaal” van de patiënt

te komen. Mij wordt het luisteren soms ook onmogelijk gemaakt. Protocollen,

modellen, tijdsdruk, afspraken en allerlei lijnen waar ik me aan moet houden. Ik

leef daardoor vaak in de veronderstelling dat ik mijn werk niet goed kan doen.

Als ik hier bij de Mulitloog zit, ben ik geen psychiater. Ik kan goed kijken en

luisteren. Ik leer dingen van jullie die ik weer in mijn werk gebruik.

Tegelijkertijd is het ook goed als de patiënt voor zichzelf opkomt en probeert

duidelijk te maken welk verhaal belangrijk is.’

De deelnemers knikken instemmend. Een dame met grijze haren in een

paardenstaart, valt de psychiater bij: ‘Ik ben net een opgepoetst ei. Aan de

buitenkant is er niets aan de hand, alleen durf ik niet voor mezelf op te

komen.’ De dame heeft het woord en kan niet meer ophouden. Ze kan mooi en

geestig vertellen. Mensen laten haar uitpraten. Op een gegeven moment zegt ze:

‘Waarom vertel ik dit eigenlijk. Wat was ook alweer de aanleiding?’ Ze

lacht, de anderen ook.

De avond begon ook met een lach en dat zette de toon. Begeleider Kees

Onderwater haalde aan het begin van de bijeenkomst het onderwerp van de vorige

keer aan: seksualiteit en religie. De dame, die later op de avond de psychiater

bijviel, haakte in op seksualiteit en vertelde haar associatie: ‘Als je bij mij

uit het raam kijkt, zie je een vijgenboom. De bladeren lijken net handen met

vingers. Maar sommige vingers zien eruit als een penis. De vijgen die ertussen

hangen, zijn net grote zaadballen.’ Er werd hartelijk gelachen. Toen de lach was

uitgestorven nam een moeder van een psychotisch zoon het onderwerp over en

vertelde dat haar psychotische zoon door medicijnen geen erectie kon krijgen.

Een ontroerend begin van een bijzondere gespreksgroep.

Openheid

Mölders is blij dat de avonden zo goed lopen. Soms komen er wel meer dan

vijfentwintig mensen op een avond. Iedereen is gelijkwaardig, iedereen heeft

evenveel recht om te praten. Of je nu psychiatrisch patiënt bent, hulpverlener

of een medewerker van en woningbouwvereniging. De psycholoog is dan wel

begeleider tijdens de Multiloog, hij leert zelf ook veel over anderen en over

zichzelf. ‘Op de eerste plaats ben ik geïnteresseerd in wat er in iemand omgaat,

maar ook wat er in mijzelf omgaat. Toen ik begon met Multiloog, heb ik de

openheid van de deelnemers als buitengewoon indrukwekkend ervaren. Ik leer van

al die mensen over mijn eigen leven.’

Een paar mensen luisteren alleen maar gedurende de avond. Ze zeggen

niets. Misschien praten zij een volgende keer. Niet iedereen wil praten. Het is

meer de ruimte die er is om je verhaal te doen. De avond loopt zoals zij lopen

moet. Er wordt gepraat, geluisterd en gelachen. De begeleiders proberen zo min

mogelijk het gesprek te sturen, maar grijpen af en toe heel voorzichtig in als

iemand te lang aan het woord is. De laatste tien minuten van de bijeenkomst gaat

over de avond zelf. Een vrouw zegt: ‘Ik ben blij dat er vandaag een psychiater

bij was. Ik merk dat hij heel erg zijn best doet in zijn werk, maar dat hij het

ook gebonden is aan regels.’ Een andere vrouw sluit de avond af: ‘Patiënten zijn

mensen, maar psychiaters ook.’/Adrienne van der Smagt