Machielse kent de praktijk en de ervaringen van sociaal werkers. ‘Terwijl de coronamaatregelen in de zomer van 2020 versoepelden, nam de eenzaamheid flink toe. Mensen misten niet alleen hun sociale contacten doordat allerlei activiteiten weg waren gevallen en ze niet meer met groepen vrienden naar de kroeg konden, ook hun dagritme was verstoord.’
VICTIMS
De impact van de coronacrisis op de geestelijke gezondheid in Nederland laat zich duidelijk zien in nieuwe metingen van het project Victims in Modern Society (VICTIMS). Uit deze metingen, gehouden in november 2019, maart 2020 en juni 2020 onder 4100 willekeurige Nederlanders van 18 jaar en ouder, blijkt dat de emotionele eenzaamheid onder Nederlandse volwassenen toenam van 18 procent vóór de corona-uitbraak tot 25 procent in de zomer van 2020. Angst en depressieve symptomen stegen zelfs nog iets meer: van 18 naar 26 procent.
Divers en complex
Voor Machielse, hoogleraar Humanisme en Sociale weerbaarheid aan de Universiteit van Humanistiek in Utrecht en bijzonder hoogleraar Empowerment van ouderen, zijn de cijfers over toenemende eenzaamheid niet zo opzienbarend. ‘Het begrip is heel divers en best complex. Mensen kunnen in lichte mate eenzaam zijn maar ook zeer ernstig.’
Tijdelijk
Bovendien komt eenzaamheid geregeld voor, zegt ze. Bijvoorbeeld bij mensen die net verhuisd zijn of een scheiding achter de rug hebben. Een dierbare of hun werk hebben verloren. ‘Vaak is hun eenzaamheid tijdelijk en komen ze er na verloop van tijd wel weer uit. Dan pakken ze het leven weer op en voelen ze zich weer meer verbonden met anderen. Ook in deze coronatijd is de situatie tijdelijk.’
Vluchtige contacten
Eenzaamheid wordt volgens Machielse momenteel vooral veroorzaakt doordat mensen hun vluchtige contacten missen. Op straat een praatje maken, collega’s op het werk ontmoeten, naar de sportvereniging of de activiteitenclub, even langs bij iemand. ‘Als dat grotendeels wegvalt, word je nogal teruggeworpen op jezelf.’
Zorgelijker
Het is dus niet gek dat de eenzaamheid toeneemt. Zorgelijker, maar ook begrijpelijk, vindt Machielse de toename van angst- en depressieve symptomen. ‘Mensen krijgen daar vooral last van als situaties ingewikkeld worden en spanningen en onzekerheid oproepen. En de coronacrisis maakt de situatie voor veel mensen ingewikkeld. Zeker bij degenen die niet meer zo gezond zijn en kwetsbaar.’
Angst
Als voorbeeld noemt Machielse de angst om ziek te worden en dierbaren te verliezen. Om je baan kwijt te raken. Zorgen maken of je je bedrijf nog kunt voortzetten. ‘Veel mensen verliezen inkomen en komen in financieel moeilijke situaties. Anderen, zoals medewerkers in de zorg, raken weer erg vermoeid en gespannen doordat ze constant extra hard en onder hoge druk moeten werken.’
Nergens last van
Tegelijkertijd namen milde en ernstige tekenen van angst en depressiviteit juist af, van 7 naar 4 procent volgens de VICTIMS-metingen, bij de meerderheid van de Nederlandse bevolking die helemaal niet met eenzaamheid kampte (62 procent). Niet vóór de eerste corona-uitbraak en ook niet daarna. Machielse kan niet zomaar verklaren waardoor dat komt. ‘Wellicht heeft het te maken met het wegvallen of verminderen van sociale druk en verwachtingen. Zeker bij mensen die niet zo makkelijk met anderen omgaan. Zij konden wellicht rustiger aan doen en zich meer richten op hun eigen ding.’
Leefstijl
De corona-uitbraak heeft veel veranderd in het dagelijks leven van mensen. Vaak moesten zij hun leefstijl en gewoontes aanpassen. Soms ging dat automatisch en grepen ze de gelegenheid aan om hun huis of werkruimte op te knappen, wandelingen te maken tussen de Zoomsessies of door meer ruimte te reserveren om hard te lopen. Maar anderen hadden hier dus veel meer moeite mee.
Deurgesprekken
Speciaal voor kwetsbare mensen pasten veel sociaal werkers hun werk aan, weet Machielse. Ze zijn meer gaan bellen en deurgesprekken gaan houden. Ze bieden hun cliënten persoonlijke hulp en een boodschappendienst aan. Vragen hen waar ze tegenaan lopen en waar ze zich zorgen om maken en denken mee hoe zij met de situatie en de onzekerheid kunnen omgaan. ‘Die gesprekken met cliënten zijn heel belangrijk. Ze geven mensen de kans hun hart te luchten en tips hoe ze het mentaal kunnen volhouden en zich kunnen blijven redden.’
Vaccineren
Ondanks de start met vaccineren, waardoor de spanningen wat getemperd worden, zijn er ook weer nieuwe spanningen. Want onduidelijk blijft hoelang het gaat duren voordat iedereen wordt ingeënt. Bovendien hangt de dreiging van andere virussen in de lucht. Dat de situatie weer gaat worden zoals vóór de corona-uitbraak kan nog heel lang duren, zegt Machielse. ‘Al zullen waarschijnlijk steeds meer dingen weer mogelijk worden.’
Optimistisch
Mensen aangepaste hulp bieden blijft dus nodig. Maar Machielse is optimistisch. ‘Want mensen leren natuurlijk ook om bepaalde dingen niet meer of anders te doen. Ze ervaren wat en wie voor hen echt belangrijk is en leren nadenken hoe ze hun nieuwe situatie weer idealiter kunnen inrichten.’ Ze adviseert sociaal werker cliënten met name ook bij deze heroriëntatie te ondersteunen. ‘Spar met ze, bespreek welke mogelijkheden zij in de toekomst hebben en zoek naar manieren waarop zij hun kwaliteit van leven vast kunnen houden.’
