Met de decentralisatie heeft de gemeente de taak gekregen om het domein overstijgend werken” van professionals te organiseren. Voor zorgmijders en mensen met een psychische kwetsbaarheid zijn daarom bijvoorbeeld OGGZ-teams bij uitstek geschikt om de hulpverlening aan deze groep te verbeteren. Ook zijn er meldpunten niet-acute zorg, waar hulpverleners meldingen kunnen doen van zorgwekkende situaties. Het doel is dat hulpverleners integraal samenwerken. ‘En toen kwam de AVG – de Algemene Verordening Gegevensbescherming – die de vrees voor privacy schending bij professionals stimuleerde’, zegt jurist Jolanda van Boven, deskundige op het gebied van de AVG. Het gevolg is dat uitwisseling van persoonsgegevens in de hulpverlening stokt. Inclusief de uitwisseling van gegevens door de politie, die meestal als eerste wordt ingeschakeld bij een melding van overlast door een persoon. Die terughoudendheid vanwege de AVG is totaal onterecht, betoogt Jolanda van Boven.
Wat is de verandering nu de politie wettelijk toestemming heeft om politiegegevens te delen ten behoeve van meldpunten niet-acute zorg?
‘Er is nu een wettelijke grondslag voor de politie om gegevens over personen met verward gedrag te delen – bijvoorbeeld bij een Meldpunt- met hulpverleners. Daarmee wordt de mogelijkheid om persoonsgegevens van onder meer zorgmijders te delen in de hulpverlening meer expliciet gemaakt. Het was al mogelijk onder de AVG, maar dat werd door hulpverleners en ook door de politie niet gebruikt omdat men dus vreesde voor de privacy van cliënten. Je zag na de invoering van de AVG een terugtrekkende beweging in de hulpverlening en in het domein overstijgend samenwerken. Het weghalen van de schotten tussen de verschillende sectoren stokte. Professionals kregen de idee dat ze persoonsgegevens alleen met toestemming van de cliënt mochten delen. Hulpverleners zakten regelmatig weer een eindje terug in hun ‘koker’. De politie kwam dan wel als eerste bij een melding van overlast, maar wilde over de persoon geen gegevens uitwisselen, want ze gingen ervan uit dat daar geen wettelijke grondslag voor was.’
Geeft de AVG wél de mogelijkheid om gegevens te delen van mensen met een psychiatrische kwetsbaarheid?
‘Zeker! De terughoudendheid om persoonsgegevens uit te wisselen tussen hulpverleners – en de handelingsverlegenheid die daarop volgt – is een misinterpretatie van de AVG. En dat is zonde. In de 173 overwegingen die in de AVG staan vóór de wetsartikelen, staat duidelijk in overweging 41 en 45 dat niet voor elke verwerking van persoonsgegevens specifieke wetgeving nodig is. (zie kader) Dat betekent dat hulpverleners, ook de politie, de mogelijkheid hebben (mits ook voldaan wordt aan een heel stel zorgvuldigheidseisen) om gegevens te delen als het doel is dat de persoon toegang krijgt tot hulpverlening. Met de huidige nieuwe maatregel in het Wpg-machtigingsbesluit meldpunten niet-acute zorg krijgt de politie expliciet een wettelijke grondslag hiervoor. Als een persoon in de wijk bijvoorbeeld voortdurend ’s nachts de muziek keihard afspeelt, dan komt er eerst een melding bij de politie. Die moet dan bepalen of het gaat om, wat ik noem: een “rakker” of een “stakker”. De eerste wil gewoon hard muziek draaien en trekt zich nergens iets van aan. De laatste lijdt mogelijk onder een verstoord dag- en nachtritme, is ernstig depressief of vervuild of andere problemen. Dan kun je niet zeggen: “Je stopt hiermee of je krijgt een bekeuring”. In zo’n geval kan de politie een melding doen bij een meldpunt niet-acute zorg en kunnen hulpverleners met de informatie van de politie proberen bij de persoon binnen te komen en hulp te bieden.’
Overweging 41: Wanneer in deze verordening naar een rechtsgrond of een wetgevingsmaatregel wordt verwezen, vereist dit niet noodzakelijkerwijs dat een door een parlement vastgestelde wetgevingshandeling nodig is […]
Overweging 45: […]Deze verordening schrijft niet voor dat voor elke afzonderlijke verwerking specifieke wetgeving vereist is. Er kan worden volstaan met wetgeving die als basis fungeert voor verscheidene verwerkingen op grond van een wettelijke verplichting die op de verwerkingsverantwoordelijke rust, of voor verwerking die noodzakelijk is voor de vervulling van een taak van algemeen belang dan wel voor een taak in het kader van de uitoefening van het openbaar gezag.[…]
Waar zijn hulpverleners bang voor als het gaat om uitwisseling van persoonsgegevens?
‘Ze zijn bang dat ze onrechtmatig informatie delen en de privacy van hun cliënten schenden. Ze denken: “Voor je het weet heb ik een klacht aan mijn broek”. Dan moeten organisaties hoge boetes betalen. Veel hulpverleners denken dat ze schriftelijke toestemming moeten hebben van hun cliënt. Dat is niet nodig om informatie met collega’s te delen. En een zorgmijder gaat echt geen handtekening zetten voor toestemming. Dit alles leidt tot handelingsverlegenheid bij professionals en dat is niet terecht.’
Beperkt zo’n machtigingsbesluit om gegevens te delen niet de rechten van personen met zorgwekkend gedrag?
‘Nee juist niet. De politie heeft de mogelijkheid een signaal neer te leggen: hier moeten we iets mee doen. Als er niets gebeurt volgt er op termijn een huisuitzetting en dat is het laatste wat je wilt voor kwetsbare personen. Met zo’n melding van de politie kun je tijdig hulp bieden. Vervolgens komt de vraag wie gaat die hulp gaat aanbieden. Hulpverleners denken vaak ook dat ze toestemming nodig hebben van de cliënt. Maar het is inherent aan zorgmijders dat ze niets te maken willen hebben met hulpverlening, om verschillende redenen. Hulpverleners hebben juist de wijkagent hard nodig om contact te leggen met mensen die zorg mijden. Of om contact te leggen met mensen die door een onverlaat erin geluisd worden om bijvoorbeeld wiet te kweken in huis. Of meisjes die in de val van een loverboy lokken.’
U zegt dat de uitwisseling van persoonsgegevens juist een versterking is van de rechten van zorgmijders?
‘Zeker. Omdat je mensen toegang geeft tot het recht op hulp. Je geeft mensen de mogelijkheid om duurzaam mee te doen aan de samenleving omdat je hulpverlening in kunt zetten naar aanleiding van informatie van bijvoorbeeld de politie. Deze mensen zullen vaak afhankelijk blijven van hulp en soms een leven lang moeten “fietsen met zijwieltjes”‘
Wat betekent verbetering van informatie delen door politie voor het werk van sociaal werkers?
‘Meer werk, dat is zeker. Maar ik hoop ook dat, doordat hulpverleners er eerder bij zijn, bij veel personen met een psychiatrische beperking minder ingrijpende maatregelen nodig zijn. De hulp wordt dan lichter doordat je tijdig met “wrap around hulp” kunt komen. Voor wijkteams zal er meer werk aan de winkel zijn. Binnen deze teams is de specifieke ggz-kennis verdampt toen de toenmalige oggz-teams jaren geleden opgingen in de wijkteams. Het credo van de wijkteams nu is dat ze uitgaan van de hulpvraag van de burger. Maar de groep zorgmijders heeft vaak geen hulpvraag, dus is er ook geen multidisciplinaire samenwerking mogelijk in de hulpverlening. Behalve als je dus de ruimte neemt die de AVG biedt om gegevens uit te wisselen.’
Vanuit het eropaf-team van de gemeente Vijfheerenlanden werken we goed samen met politie via het MAB meld- en adviespunt bezorgd van de GGD OGGZ regio Utrecht. Waar ik zelf vaak tegen aan loop als hulpverlener (verpleegkundige GGZ) is het niet willen delen van gegevens door specialistische ggz instellingen. Wel doen zij graag een beroep op de informatie die ik met hen kan delen maar andersom wordt er niet gedeeld op grond van de AVG.