Bij elke stap belanden de voeten in knisperende sneeuw. De ademhaling van de wandelaars die eind januari op landgoed Soeslo nabij Zwolle lopen, zorgen voor kleine wolkjes in de ijzige winterlucht. Koud, maar lekker is het wel. De groep van acht wandelaars geniet zichtbaar van het uitzicht en de gesprekken. Toch is het een snertwandeling. Dat staat althans op het datalijstje dat deelnemers en vrijwilligers van Maatjeswerk begin dit jaar kregen. Een wandeling met als afsluiting snert. Maatjeswerk is een vrijwilligersproject in het gebied rond Zwolle, Elburg, Kampen, Steenwijk, Ommen en Hardenberg. Het bestaat vijf jaar.

Maatjes zoeken

Het Maatjesproject koppelt vrijwilligers aan mensen die psychische of psychiatrische problemen hebben (gehad) en zich hierdoor af en toe eenzaam voelen. Eens per twee weken spreken de zogenoemde maatjes af. Ze komen bij elkaar om iets leuks te doen of om zomaar wat te kletsen. Het project moet een sociaal isolement voorkomen of doorbreken. Catharina Heys, medewerker van Part-Zwolle, een organisatie voor dagbesteding en arbeid vanuit de RIBW-Zwolle en ggz-instelling Zwolse Poort, koppelt de vrijwilligers en deelnemers aan elkaar. ‘Het moet klikken tussen beide partijen,’ zegt Heys. ‘Daarom ga ik ook niet over één nacht ijs. We hebben nu zelfs een wachtlijst voor vrijwilligers, omdat we voor hen nog niet het geschikte maatje hebben gevonden.

Heys heeft uitgebreide intakegesprekken met zowel de vrijwilligers als de deelnemers (‘we spreken nooit over cliënten of patiënten’). Tijdens die gesprekken let Heys op karaktereigenschappen, wensen en interesses. ‘Je moet op heel veel factoren letten. Is een vrijwilliger erg druk en aanwezig, dan zal een deelnemer met bijvoorbeeld schizofrenie niet geschikt zijn. Hij heeft het al zo druk in zijn hoofd dat hij een druk maatje er niet bij kan hebben. Verder let ik erop of iemand sterk in zijn schoenen staat, of mensen niet overheersend zijn en wat beide partijen het liefst in de vrije tijd doen. Het moet namelijk voor beide partijen leuk zijn. Naast die factoren vertrouw ik bij het koppelen vooral op mijn intuïtie en mensenkennis.’

Heys heeft ruim honderd vrijwilligers en 180 mensen met een psychische handicap in haar bestand. Als ze vermoedt dat ze een goede match heeft gevonden, dan regelt ze een ontmoeting waar ze zelf ook bij aanwezig is. Klikt het, dan gaan de maatjes voor een jaar een vriendschap aan. De vrijwilligers krijgen tijdens een korte cursus uitleg over de verschillende ziektebeelden en leren door middel van rollenspellen hoe ze met verschillende situaties om kunnen gaan. Heys: ‘Sommige vrijwilligers hebben het liefst een maatje met niet al te zware problemen, terwijl anderen meer uitdaging zoeken en graag met een deelnemer omgaan die een psychiatrische stoornis heeft. Maar in alle gevallen geldt dat je te maken kunt krijgen met onverwachte situaties. We proberen tijdens de cursusavonden zoveel mogelijk informatie te geven. Bovendien kunnen de vrijwilligers altijd contact met mij opnemen als ze vragen hebben.’

Het contact tussen de vrijwilliger en deelnemer is in principe voor een jaar. ‘Het is belangrijk om een einddatum in te stellen, want sommige vrijwilligers durven geen afscheid te nemen van hun maatje. Als de deelnemer heel afhankelijk wordt, kan dat een te grote druk zijn voor de vrijwilliger. Dan is het goed om na een jaar een nieuw maatje te zoeken. Als het contact goed loopt en beide partijen willen doorgaan, dan kan dat natuurlijk.’

Volgens Heys is vrijwel iedere deelnemer te koppelen. Alleen voor zeer dominante en dwingende personen met psychopate trekken is het lastig een maatje te zoeken. ‘Het moet natuurlijk wel verantwoord zijn. De vrijwilligers zijn geen professionals en het contact moet wel leuk blijven.’ Dat de vrijwilligers geen hulpverleners zijn, is de kracht van het project, vindt Heys. ‘Mensen moeten vooral zichzelf blijven. De deelnemers hebben vaak al veel contact met hulpverleners en zoeken een maatje om gewoon leuke dingen mee te doen.’

Laagdrempelig

Tijdens de wandeltocht in de sneeuw zijn er vijf vrijwilligers en drie deelnemers. Een aantal wandelaars is die ochtend niet komen opdagen. Laura (30) is er na een korte afwezigheid wel weer bij. Vanaf haar twintigste kampt ze met burn-out en ze heeft veel last gehad van faalangst. De afgelopen jaren heeft ze af en toe wat gewerkt, maar ze kan de druk nog niet aan. Langzaamaan gaat het nu beter met haar en ze heeft een paar maanden geleden de stap genomen om van Ommen naar Zwolle te verhuizen. Een grote stap. ‘Ik ken wel wat mensen in Zwolle, maar ik moet mijn sociale leven weer opbouwen. Dat is erg spannend.’ Ze is met een paar wandelingen mee geweest en vindt het prettig. ‘Je hoeft niet veel te praten als je dat niet wil, want je bent gewoon lekker aan het wandelen in de natuur. Bovendien zorgen dit soort activiteiten ervoor dat je meer structuur krijgt in de week. Ik heb regelmaat nodig.’ Sinds twee maanden is Laura gekoppeld aan een deelnemer. Een jonge studente van twintig jaar. ‘Ze is wel jong, maar het klikte gelijk tijdens het kennismakingsgesprek. We houden allebei van fietsen, wandelen en rommelmarkten bezoeken, dus dat zullen we het komend jaar waarschijnlijk vaak gaan doen.’

Naast de wandelingen en het contact met haar maatje gaat ze ook regelmatig naar het Maatjescafé. Speciaal voor het project opent een café in Zwolle dinsdags een uur eerder haar deuren. Erg gezellig, vindt Laura. ‘Bovendien hebben dit soort activiteiten ervoor gezorgd dat ik weer op de goede weg zit. Ik spreek veel nieuwe mensen en je hoeft niet constant uit te leggen waar je last van hebt. Dat maakt hier niet uit. Je bent geen patiënt.’

Maatjeswerk Zwolle kreeg in 2001 de Landelijke Publieksprijs Preventie voor de succesvolle koppels van vrijwilligers en deelnemers. Maar inmiddels zijn er ook andere activiteiten bij gekomen. Zo start een vrijwilliger binnenkort een kookclub. En ruim twee jaar geleden kwam vrijwilliger Gerard Vos op het idee om de wandelingen te organiseren voor vrijwilligers en deelnemers van Maatjeswerk. Vos: ‘Ik heb zelf een maatje waar ik graag mee wandel en het leek me leuk om naast de één-op-één contacten ook wandelingen te organiseren voor grotere groepen. Zo leren deelnemers en vrijwilligers elkaar kennen en bovendien is het een laagdrempelige manier om geïnteresseerden die nog geen maatje hebben, erbij te betrekken.’ Wandelen is volgens Vos een mooie manier om te ontspannen. ‘Als je tegenover iemand zit, kan een gesprek heel confronterend zijn. Je bent gedwongen elkaar aan te kijken en het is een hele formele manier. Als je wandelt maakt het niet uit of je naast iemand loopt of alleen, en of je wel of niet praat. Alles mag.’

Samen met vrijwilligers Willy Kruimink en Dikkie Hasselman organiseert hij de driewekelijkse wandeltochten. Vos heeft een opleiding tot natuurgids gedaan en weet tijdens de wandelingen van alles te vertellen over de flora en fauna. Soms wandelt de groep in gebieden die wat verder van Zwolle liggen, maar meestal is het in de buurt van de stad. Kruimink: ‘We willen het zo goedkoop mogelijk houden. Een treinkaartje is niet voor iedereen betaalbaar. Maar als we het land intrekken, dan maken we er ook een hele dag van. Echt een uitje.’ Iedereen krijgt de lijst met data en wandelroutes toegestuurd, maar voor sommigen is de drempel te hoog. Daarom bellen Kruimink en Hasselman de groep deelnemers een dag voor de geplande wandeling, om ze persoonlijk uit te nodigen. ‘Dat is echt nodig,’ zegt Hasselman. ‘We laten ze weten dat ze gemist worden als ze niet komen. En zelfs na de extra uitnodiging is het altijd afwachten wie er komt.’