Het zal je maar gebeuren dat je als nieuwe collega terecht komt op een afdeling met alleen maar witte mannen in een grijs pak. Zo’n werkomgeving is niet divers. En voor een bijzondere eenling als Purl zeker ook niet inclusief. Want zij is namelijk een bolletje roze wol in een pakkende Pixar animatiefilm. Gefluister, afwijzende blikken, geen gehoor vinden tijdens een vergadering: Purl overkomt het elke dag.

Als overlevingsstrategie kiest Purl voor aanpassingen in uiterlijk en gedrag. Maar een effectievere route naar inclusiviteit ontstaat pas op het moment dat er nog een nieuwe collega komt. Een geel bolletje dit keer. Gaandeweg ontstaat er vervolgens een diverse werkvloer, waarin iedereen zich gewaardeerd voelt.

Eigenheid waarderen

‘Als iedereen zijn eigenheid kwijt kan, is er sprake van inclusiviteit’, zegt Krista van Mourik, expert bij Movisie. ‘Dat gaat dus verder dan diversiteit. Meer diversiteit betekent niet automatisch dat je elkaars kwaliteiten waardeert en benut. Richt je je als organisatie alleen op diversiteit in een team of organisatie, dan loop je het risico dat er door meer verschillen meer gedoe komt.’

Van Mourik werkte mee aan de Inspiratiewaaier Inclusiever Vrijwilligerswerk, die onlangs verscheen. De waaier is bedoeld voor vrijwilligersorganisaties en bewonersinitiatieven die vrijwilligerswerk inclusiever vorm willen geven. En ook sociaal werkers zoals persoonlijk begeleiders kunnen er hun voordeel mee doen.

Niet alleen bij urgentie

Movisie merkt dat veel organisaties het streven om inclusiever te worden pas écht aan gaan pakken op het moment dat het urgent is. ‘Bijvoorbeeld als de groep vrijwilligers steeds kleiner wordt omdat iedereen met pensioen gaat’, zegt Van Mourik. ‘Of als een initiatief tot de conclusie komt dat de geheel witte groep deelnemers geen afspiegeling is van de culturele achtergronden in de buurt.’

De acute vraag is dan hoe er jongere vrijwilligers gevonden kunnen worden, of vrijwilligers met een migratieachtergrond. Maar de insteek zou minder instrumenteel kunnen zijn, als het aan Van Mourik ligt. ‘We willen organisaties verleiden om er anders naar te kijken. Het gaat erom dat je weet wat je waarden zijn, waaróm vind je het belangrijk om inclusief te zijn? Waar sta je voor, wat wil je uitstralen? Dat soort vragen kun je al eerder uitwerken.’

De zes B’s

Inclusief vrijwilligerswerk is een vraagstuk dat speelt op alle niveaus en door de hele organisatie, stelt Van Mourik. De indeling van de inspiratiewaaier maakt duidelijk wat ze daarmee bedoelt. De waaier is namelijk opgebouwd aan de hand van de zes B’s voor het vinden en binden van vrijwilligers: beschrijven, binnenhalen, begeleiden, basisvoorwaarden, belonen, beëindigen.

Elk b-woord heeft een eigen blad met voorbeelden, tips en tools voor die fase. ‘En het fijne is’, zegt Van Mourik, ‘dat het niet nodig om elke fase stap voor stap te doorlopen. Kies eruit wat het beste past.’ Op het eerste blad van de waaier, over het beschrijven, staat als tool het Jam Cultures Spel. Dat helpt om als organisatie het gesprek aan te gaan en manieren te bedenken om nog laagdrempeliger te worden voor nieuwe gezichten. Het spelen van het spel helpt om de kracht van de diversiteit die er al is binnen de organisatie of het initiatief beter te benutten.

Onbewuste uitsluiting

Op een open manier kunnen praten over inclusiviteit in een sociaal veilige omgeving is volgens Van Mourik – naast fysieke toegankelijkheid – een belangrijke basisvoorwaarde, omdat er dan ook zaken aan de orde kunnen komen die misschien pijnlijk zijn. ‘Er is een vlechtwerk aan diversiteitsfactoren waar je allemaal rekening mee wilt houden, zoals taalvaardigheden, psychische kwetsbaarheden, leeftijd, culturele achtergronden.’

Maar in de praktijk lukt het niet altijd om met alles en iedereen rekening te houden en soms is er sprake van onbewuste uitsluiting. Organisaties vragen zich ook wel eens af waar ze moeten beginnen, weet Van Mourik. ‘Maar het hoeft niet per se ingewikkeld te zijn. Als iedereen zich maar veilig voelt om het erover te hebben. Dan kun je samen bekijken hoe het anders kan.’

Noem het geen vrijwilligerswerk

Bovenop de basisvoorwaarden die voor alle vrijwilligers belangrijk zijn, kan er voor verschillende groepen specifieke aandacht zijn. Een belangrijke stap daarin is om samenwerking te zoeken met partijen die de beoogde nieuwe groep goed kennen, zoals een middelbare school, een ouderenbond, praktijkonderwijs of een taalschool.

Van Mourik maakt duidelijk dat dergelijke samenwerking kan helpen om groepen op een passende manier aan te spreken: ‘Neem de term vrijwilligerswerk. Een organisatie die meer samen wilde doen met mensen met een migratieachtergrond, gebruikt die niet meer in de werving, om de negatieve bijklank van “gratis werk” te vermijden. En ook bij veel jongeren sla je met die term de plank vaak mis.’ In de waaier staan voorbeelden van organisaties die jongeren werven door ze aan te spreken en te bevragen op wat zíj willen.

Nut voor sociaal werkers

Bij vrijwilligerswerk voor kwetsbare mensen met bijvoorbeeld een licht verstandelijke beperking (lvb) of ggz-achtergrond zijn er ook specifieke aandachtspunten. ‘Goede begeleiding kan voor deze groepen het verschil maken om vrijwilligerswerk duurzaam te laten zijn,’ zegt Van Mourik. De inspiratiewaaier biedt nuttige links, bijvoorbeeld naar trainingen voor het begeleiden van mensen met een lvb en begeleidingskaarten voor mensen een psychische aandoening en/of gedragsproblemen.

De waaier kan heel nuttig zijn voor de sociaal werkers om deze mensen heen, denkt Van Mourik. ‘Een persoonlijk begeleider kan eens door de waaier heen bladeren en eruit pikken wat voor zijn cliënt belangrijke punten zijn om vrijwilligerswerk blijvend succesvol te laten zijn. Hij kan vervolgens met de cliënt meegaan naar de vrijwilligersorganisatie het gesprek daarover voeren.’ Opdat uitleg ondersteund wordt met tekeningen bijvoorbeeld, of dat de waardering voor honderd kopjes koffie uitdelen elke keer opnieuw uitgesproken mag worden.

Duurzaam

Overigens groeit het commitment bij alle nieuwe vrijwilligers als de begeleiding en de beloning c.q. waardering goed geregeld zijn. En dat mes snijdt aan twee kanten: ‘Voor de vrijwilliger zelf is het natuurlijk fijn als hij het werk wil blijven doen, maar voor de vrijwilligersorganisatie geldt dat net zo goed. De nieuwe vrijwilligers brengen hun eigen talenten mee, hun eigen gewoonten en inzichten. Dat kan de organisatie allemaal benutten.’

Uitnodiging

Movisie doet onderzoek naar inclusie bij vrijwillige inzet. Het doel is om te achterhalen welke behoeften, goede voorbeelden en uitdagingen er in de praktijk spelen rondom dit thema. Daarom heeft Movisie een korte vragenlijst opgesteld. Iedereen die zich inzet voor een vrijwilligersorganisatie of bewonersinitiatief is van harte uitgenodigd om deze in te vullen.