Eindhoven is niet de eerste stad met een lerend netwerk rond dit thema. Vergelijkbare initiatieven zijn er bijvoorbeeld ook in Arnhem, Tilburg en Amsterdam. ‘Met wisselend succes’, vertelt Eric Schoenmakers, socioloog en gerontoloog van Fontys Hogescholen Toegepaste Gerontologie. ‘Want een complex concept als eenzaamheid laat zich lastig sturen.’ Volgens Schoenmakers – tevens netwerkpartner – zijn veel organisaties met dit thema bezig. Versnipperd, dat wel. Een zogenoemd “lerend netwerk” – samenwerking  vanuit de basis van professionals, burgers en vrijwilligers – kan zorgen voor meer richting en daadkracht. Door constructieve coalities met elkaar aan te gaan hoeft bovendien niet steeds het wiel opnieuw te worden uitgevonden.

Inclusieve benadering

Mede vanuit die gedachte richtten de Eindhovenaren Jeroen Pijnenburg en Tom van Campen afgelopen jaar de stichting Eindhoven in contact op. Met hun stichting willen zij het lerend netwerk faciliteren en begeleiden. Ze streven naar een stadsbrede, inclusieve benadering van het fenomeen eenzaamheid, met als doel het taboe te doorbreken. ‘Hoe kunnen we bouwen aan echt contact, zodat Eindhovenaren zich verbonden voelen met elkaar en met de stad?’, aldus Tom van Campen van de stichting Eindhoven in Contact op 3 oktober tijdens de eerste bijeenkomst in de Effenaar. ‘Hoe kan het lerend netwerk daarin bijdragen?’ Mede-initiatiefnemer Pijnenburg: ‘Het netwerk geven we met elkaar vorm; de agenda bepalen we samen. Het is de bedoeling dat mensen hier niet alleen wat komen halen, maar ook komen brengen.’

Kennis en kunde

Aan de hand van verschillende werkvormen werd in de Effenaar een eerste inventarisatie gemaakt van de aanwezige kennis en kunde, ervaringen en behoeften. Er is een grote diversiteit van aanwezige organisaties en initiatieven, vertegenwoordigd door vrijwilligers, welzijnswerkers, buurtwerkers en levensloopcoaches. Waar de één bezig is met activering van mensen door middel van initiatieven op wijkniveau als wandelen of tuinieren, zoekt een ander handvaten voor vrijwilligers die eenzame ouderen bezoeken en gespreksvaardigheden missen. Weer een ander hoopt bijval te vinden voor het idee om een maaltijd te organiseren aan lange tafels in het centrum van de stad waar iedereen mag aansluiten. De life-coaches van Tint willen graag aandacht voor eenzaamheid onder (internationale) studenten.

Niet verbonden

Het fenomeen eenzaamheid is complex en heeft veel gezichten. Alleen zijn is niet hetzelfde als eenzaam zijn. En andersom evenmin. Alleen zijn is een situatie, eenzaamheid is een gevoel. Het is een gevoel van ‘niet verbonden zijn’. Tijdens een korte voordracht stipt Schoenmakers de belangrijkste kenmerken van eenzaamheid aan. Er zijn verschillende typen: sociale eenzaamheid, emotionele eenzaamheid en existentiële eenzaamheid. Simpel gezegd draait het bij sociale eenzaamheid om het gemis van een groep waarvan je deel uitmaakt en waarmee je activiteiten onderneemt. Bij emotionele eenzaamheid ontbreekt een maatje, partner of goede vriend waarmee je een hechte band hebt en belangrijke zaken deelt. En existentiële eenzaamheid gaat om het gevoel dat een individu ervaart in relatie tot zich zelf, het gevoel afgesneden te zijn.

Langdurig eenzaam

Of iemand wel of niet langdurig eenzaam wordt heeft met name te maken met zijn of haar levensloop en zijn persoonskenmerken, vaardigheden en eigenschappen. ‘Wat we vaak zien is dat eenzaamheid ontstaat in de levensloop, als gevolg van veranderingen in het leven, zoals een verhuizing, scheiding, of het overlijden van een naaste’, aldus Schoenmakers. ‘Bij een opeenstapeling van levensgebeurtenissen en nadelige persoonskenmerken en vaardigheden neemt de kans op eenzaamheid toe’, zegt Schoenmakers. Uit de zaal klinkt een reactie: ‘Op m’n dertigste was ik een oude man en eenzaam. Nu ben ik 67 en vol levenslust. Hoe dat kan? Ik ben met mezelf aan de slag aan de gegaan.’

Maatwerk

Schoenmakers stelt op grond van jarenlang onderzoek dat eenzaamheid onderdeel van het leven is. ‘Het is niet iets wat je kan oplossen. Het gaat er meer om dat mensen een manier vinden om ermee om te gaan. En dat is voor iedereen weer anders, omdat de oorzaken, beleving en impact voor iedereen verschillend zijn. Omgaan met eenzaamheid vereist maatwerk en om dat te kunnen leveren moet je met mensen in gesprek gaan’, volgens Schoenmakers. “Zolang je blijft beseffen dat je de gevoelens van eenzaamheid bij een ander niet kunt oplossen en dus ook niet hoeft aan te sturen op oplossingen – in de zin van ‘heb je dit al geprobeerd, of dat dat al eens gedaan’, ben je al een heel eind. Simpelweg luisteren lucht al enorm op. Daarmee wordt eenzaamheid voor mensen leefbaarder.’