In zijn vorige blog vroeg Willem Jan zich af of vrijwilligerswerk echt niet vrijblijvend is >>

Ik luister naar een verhaal van de Zuid-Afrikaanse dichter en schrijver Antjie Krog. Zij heeft het over ‘interconnectedness’: het verbonden zijn van alle mensen, dieren, planten en dingen. Dit concept van ‘ik ben omdat wij zijn’, ook wel ubuntu genoemd, staat ver af van onze westerse manier van kijken waarbij het individu en zijn vrijheid centraal staat. In de Afrikaanse filosofie, zo laat Krog zien, is er feitelijk niet zoiets als een individu.

Verzoening

Hoe ver dat gaat, blijkt uit het relaas van een vrouw die na de afschaffing van de apartheid bij de Truth and Reconciliation-commissie komt. De commissie vertelt de vrouw dat zij de man hebben opgepakt die haar zoon jaren eerder vermoord heeft. Haar wordt gevraagd hoe zij denkt over verzoening. De vrouw antwoordt: ‘Als verzoening betekent dat daardoor zijn menselijkheid herstelt, dan ondersteun ik dat. Want zo krijgen wij allemaal onze menselijkheid terug.’

Verbinding

Als het verhaal van de Keniaanse verteller is afgelopen, legt hij uit dat het in Kenia gebruikelijk is om het publiek te betrekken. De vraag die hij steeds weer stelt, betekent: ‘Zijn we samen?’ Ik leer dat in andere culturen de verbinding met de ander zo wezenlijk is dat je deze steeds weer wilt checken. En dat je niet eens precies hoeft te weten wat de vraag betekent: het herhaald stellen ervan en het bevestigende antwoord zijn voldoende om saamhorigheid te ervaren. Hoe vaak vragen wij in Nederland in het sociaal domein hardop of we samen zijn, of er verbinding is? Hoe vaak blijven we die vraag herhalen? En voelen we het dan ook echt?

Empathie

Antjie Krog meldt terloops dat zij moeite heeft met het begrip empathie. Ze geeft een voorbeeld: een empathisch persoon geeft de eerste bedelaar geld omdat hij zich begaan voelt met zijn lot. Maar bij de vijfde bedelaar slaat de vermoeidheid toe. Empathie kent grenzen. Maar wat als je elke bedelaar bent? Of in de context van ons werk: wat als je elke eenzame oudere, vluchteling of verwarde persoon bent, omdat er geen onderscheid is tussen jou en de ander? Wat betekent dat voor hoe je handelt?

Ik ben in verwarring en heb geen antwoorden. Maar wie weet helpt het stellen van de vragen.

Willem Jan de Gast is senior organisatie-adviseur Movisie.