‘De wens van een bewoner moet van diep komen,’ weet Jan Krist, leidinggevende in het Groningse sociale pension Het Ommelanderhuis . ‘Hij komt vaak niet verder dan een bak koffie te wensen. Net als bij de andere bewoners sleepte zijn leven zich voort van koffie, naar maaltijd, naar koffie, naar uitkering.’ Zo ook bij Maarten, een schizofrene vijftiger, die al uit menig opvanghuis voor daklozen is gezet en nauwelijks meer anders kon dan negatief naar de buitenwereld kijken.

Tot op een dag trajectbegeleider Gerrie Schotman vroeg wat hij wilde. ‘Houthakken in Canada,’ was het antwoord. Vervolgens kroop Maarten, met begeleiding, achter de computer om te kijken wat voor mogelijkheden er waren. ‘We nemen de wensen van de bewoners altijd serieus.’ Gaandeweg kreeg Maarten nieuwe ideeën, zoals werken in de kruidentuin van de Groningse welzijnsorganisatie Stiel. De zoektocht mondde uit in een baan in de koffiekamer van dezelfde instelling. Krist: ‘Hier kreeg Maarten zelfvertrouwen. Hij groeide, waardoor hij onder meer de cursussen fotografie, Spaans en Engels succesvol heeft afgerond.’

Het verhaal van Maarten is een goede illustratie van de methodiek die het Ommelanderhuis hanteert. Het sociale pension biedt onderdak aan 44 bewoners met een ernstige psychiatrische problematiek die veelal gepaard gaat met verslaving. De medewerkers van het Ommelanderhuis proberen de bewoners op allerlei manieren te activeren. ‘Dat begint bij de vraag wat de bewoner wil doen. Soms gebeurt dat via een enquête, maar regelmatig worden ze er naar gevraagd,’ zegt trajectbegeleidster Schotman. Een sociaal cultureel werker van de ggz organiseert samen met de bewoners groepsactiviteiten ‘waaruit individuen boven komen drijven die een stap buitenshuis willen maken’.

Motivatie

Om de bewoners te activeren, worden verschillende methodes uit de kast gehaald. Zo organiseert het Ommelanderhuis vanaf 2001 een vijfdaagse bootreis op een tjalk voor veertien van haar bewoners. Daar is menig begin ontstaan van een traject. ‘Het is mooi om te zien wat het met bewoners doet wanneer ze even uit het Ommelanderhuis, hun beperkende omgeving, weg zijn en iets nieuws aangaan,’ zegt Schotman. ‘Neem een Somalische man die eens mee was. Die bleek het snijden van groente zo leuk te vinden dat hij in Groningen helpt bij het koken voor verstandelijk gehandicapten.’

Wanneer de bewoner ‘klaar’ is om met zijn wensen aan de slag te gaan, worden vrijwilligersorganisatie Stiel en de Sociale Dienst erbij betrokken. De bewoners gaan als ware ‘aan de hand’ naar buiten. Zoals Maarten die uiteindelijk op de koffiekamer bij Stiel terecht is gekomen.

Kees kreeg na bemiddeling en onder begeleiding een baan bij het kringloopbedrijf Nota Bene. Het was eigenlijk zijn grootste wens om op de truck te rijden. Maar men vond dat hij niet kon rijden vanwege zijn medicatie. Zijn volgende wens om achter de kassa bij Nota Bene te staan, ging ook niet door. ‘Bij het begin was Kees’ motivatie al voor een groot deel weg,’ zegt Krist. ‘Daarbij kreeg hij commentaar op zijn representativiteit en motivatie.’ Uiteindelijk vond Kees het welletjes en stopte ermee. ‘Hier zie je bijvoorbeeld dat het de buitenwereld nog vaak ontbreekt aan zowel kennis als inlevings- en aanpassingsvermogen,’ vervolgt Krist. ‘Men had niet door hoe Kees te motiveren is. Het was denk ik beter om hem bijvoorbeeld één uur per dag op de truck te laten rijden. Dat was immers zijn grootste wens, en dan moet je op zoek gaan naar de mogelijkheden binnen de beperkingen die er zijn. Zo’n jongen moet wel gevoed worden in zijn motivatie.’

In alles is voelbaar dat de medewerkers van het Ommelanderhuis de talenten van bewoners opzoeken en stimuleren. Naast de meer gebruikelijke activiteiten – zoals discussie, sport en spel – treden de bewoners naar buiten met hun creatieve werk. In samenwerking met bedrijven die maatschappelijk ondernemen hoog in het vaandel hebben, is het inmiddels traditie om exposities te houden. Voorts worden er kunstkalenders en kaarten van kunstwerken geproduceerd en verkocht. Op initiatief van de politiek is de komende veiling in het Groningse provinciehuis. ‘Tweederde van de opbrengsten gaan in de pot voor de ontwikkeling van ieders talenten,’ zegt Krist, ‘eenderde is voor kunstenaar.’

Buiten de Martinistad zijn de initiatieven ook niet onopgemerkt gebleven. Zo won het Ommelanderhuis in 2003 de schizofrenieprijs van Ypsilon (vereniging van ouders van schizofreniepatiënten) en in 2004 won het Het Lokale OndernemersCompliment, in samenwerking met een commercieel communicatiebureau. Ook behoorde de Stichting Huis, waar het Ommelanderhuis deel van uitmaakt, vorig jaar tot de twee genomineerden voor de Maatschappelijk Ondernemersprijs van de MOgroep.

Jan Krist en zijn teams zijn er onlangs wel achter gekomen dat de buitenwacht wel eens een blokkade kan vormen bij het vraaggericht werken. ‘Bij iemand ontstond een het idee om met de bewoners naar een islamitisch dorp in de Egyptische Siwa-woestijn te gaan. Eerst schoten we in de lach, maar werden al snel enthousiast. Bewoners gaven aan mee te willen. Er kwamen opmerkingen als: “dan kan ik nieuwe energie opdoen”, of “daar kan ik van m’n verslaving af komen”, of “daar kan ik een vak leren als bijvoorbeeld kleermaker”. Het enthousiasme werd gedeeld door de thuiszorg en onze stuurgroep, waar onder meer de ggz, het vrijwilligerswerk en de Sociale Dienst in zitten.’

Toen Krist kort daarop naar de Sociale Dienst toog, kreeg hij te horen dat het alsnog niet doorging. ‘Het argument was dat iedereen beschikbaar moest blijven voor de arbeidsmarkt. Dan mag je hoogstens drie weken weg. Vreemd, want de meeste bewoners zijn ontheven van de arbeidsplicht. Daarna kwam het argument dat men bang was voor scheve gezichten bij andere uitkeringsgerechtigden, en dat het mis zou gaan.’ Krist stelde nog voor om thuiszorg en een webcam mee te nemen, en online contact te houden met psychiaters. Maar ook dit kon de Sociale dienst niet overhalen. ‘Echt funest, zoiets. Het is al positief dat de bewoners zoiets aandurven.’

Wanneer het de bewoners uiteindelijk lukt om zelfstandiger te gaan wonen, is de cirkel rond. Ze kunnen doorstromen naar een eigen huishouden met woonbegeleiding of een aanleunwoning. De resultaten zijn na de intrede van het vraaggericht werken positief te noemen. Na de uitstroom van één persoon in 2002, ging het om van vijf personen in 2003 tot zeventien personen in 2004. Dit jaar staat de teller inmiddels op negen personen. ‘Een dergelijke methode moet je niet alleen opbouwen vanuit je eigen organisatie,’ vertelt Krist. Zo heeft het Ommelanderhuis voor de bewoners een ggz-hulpverlener, een activiteitenbegeleider, een medewerker van de sociale dienst en de nodige vrijwilligers in huis gehaald. ‘Al werkende kom je er achter hoe logisch het in elkaar zit.’

De namen van bewoners zijn om redenen van privacy gefingeerd.
Het Ommelanderhuis

Het Ommelanderhuis biedt opvang aan 44 bewoners met ernstige psychiatrische problematiek die veelal gepaard gaat met verslaving. Ongeveer zeventig procent van hen is schizofreen. Het sociale pension is sterk gericht op de talenten van de bewoners. Ze worden uitgedaagd deze te ontdekken en er iets mee te doen. De bewoner krijgt handvatten om zijn wensen te uiten, die onder meer op het gebied kunnen liggen van werk en wonen. Beginpunt is steeds de vraag naar de wensen van de bewoners, die lang uit de roulatie zijn, vaak zijn afgewezen en zeer passief zijn geworden. Zowel een trajectbegeleider van het Ommelanderhuis als een sociaal cultureel werker van de Groningse ggz gaan hier nadrukkelijk mee aan de slag. De wens neemt steeds meer de vorm aan van sociaal activeren. Doorgaans gebeurt dit in samenwerking met de Groningse welzijnsorganisatie Stiel en de stedelijke Sociale Dienst. Ondanks dat bewoners aangemoedigd worden buitenshuis iets te ondernemen, komt het voor dat ze terugvallen. Medewerkers van het Ommelanderhuis zien dit nooit als ‘mislukken’, maar als een normaal proces om te kunnen leren. Uitgangspunt is dat proberen ook een succes is.

De methodiek is ontstaan vanuit een pilot die in 2002 voor twee jaar werd opgezet. De afspraak was om per jaar tien mensen in een traject voor sociale activering te hebben. Daarvoor kwam er bijvoorbeeld subsidie los van de Sociale Dienst. Ook voor andere zaken was er geld. Zo kwam er iemand die zogeheten hersteltrainingen – gericht op ontspanning van lichaam en geest – ging verzorgen. Onder meer voetreflexologie, reiki en massage moesten ertoe bijdragen de passiviteit van bewoners te doorbreken en hen nieuwe energie te geven. Vele voorzieningen, die uit de pilottijd stammen, zijn er ook nu nog. Alleen is er geen extra overheidsgeld meer.

Het Ommelanderhuis maakt deel uit van Stichting Huis, die diverse opvang- en zorgvoorzieningen exploiteert voor dak- en thuislozen in Groningen. De ketenbenadering staat daarin centraal. Zo is er het A-Huis (een nachtopvang), het Lauwershuis (een woontrainingscentrum), het Eemshuis (een 24-uurs opvang voor een verblijf met tijdelijk karakter) en het Hoendiephuis (een woonhuis voor dak- en thuislozen met een ‘lichtere’ problematiek). Het is de bedoeling om voor verschillende doelgroepen de juiste opvang te hebben. Ook is er doorstroom tussen de voorzieningen. Met als doel dat de cliënt zelfstandig zijn leven ter hand kan nemen.