Een effectief en geïntegreerd aanbod van

opvangvoorzieningen en -activiteiten: dat is wat het ministerie van VWS beoogt

op het gebied van de maatschappelijke opvang, verslavingszorg en vrouwenopvang.

Maar al wat het zaait is onrust en onzekerheid. Vielen de maatschappelijke

opvang en verslavingszorg vroeger onder het rijk, sinds de decentralisatie begin

jaren negentig moeten ‘centrumgemeenten’ deze verantwoordelijkheid

vormgeven.

In de maatschappelijk opvang gaat 126 miljoen gulden om, in de

vrouwenopvang 66 miljoen en in de verslavingszorg 128 miljoen. Historisch is het

zo gegroeid dat deze bedragen verdeeld worden over een beperkt aantal

centrumgemeenten. Willen andere gemeenten zelf beleid ontwikkelen, dan hebben

zij daarvoor eigen geld nodig. Een aantal gemeenten heeft al procedures

aangespannen tegen het rijk. Omdat de minister geen extra geld heeft, redeneert

zij dat de bestaande gelden maar herverdeeld moeten worden. De Raad voor de

financiële verhoudingen moest maar een verdeelsleutel ontwerpen. De discussie

sleept al jaren. Het eerste en tweede advies van de Rfv werden door veld en

Tweede Kamer afgebrand, dit derde advies lijkt eenzelfde lot

beschoren.

Onrust

Waar gaat alle opwinding over? De Rfv heeft wederom een nieuwe indeling

opgesteld alsook nieuwe verdeelcriteria. De indeling is geïnspireerd op de

‘zorg’-regio’s. Daardoor zou het aantal centrumgemeenten voor de vrouwenopvang

en de maatschappelijke opvang afnemen, terwijl voor de verslavingszorg het

aantal centrumgemeenten fors stijgt. Het geld voor de vrouwenopvang kan volgens

de Rfv verdeeld worden op grond van het aantal inwoners en het aantal

allochtonen in de regio; voor de maatschappelijke opvang op grond van aantallen

inwoners, uitkeringsgerechtigden en inwoners met een laag inkomen; voor de

verslavingszorg stelt de Raad de criteria ‘inwonertal’ en ‘jongeren’ voor.

Ophouden met dit soort adviesaanvragen en erkennen van de huidige status

quo, dat is wat er volgens Kees van Anken, interim-directeur van de Federatie

Opvang moet gebeuren. Van Anken: ‘Dit leidt alleen maar tot grote onrust en lost

niets op. Als er al knelpunten zijn in de maatschappelijke opvang, dan zijn dat

capaciteitsproblemen. Er is te weinig geld voor de vraag. Dan ga je dat toch

niet herverdelen!’ Alleen al dènken over afbraak van opvangvoorzieningen vindt

de Federatie onzinnig. De Rfv zou met haar zogenaamd objectieve lokale criteria

volstrekt voorbijgaan aan de aard van de problematiek. Zo zijn alle instellingen

voor vrouwenopvang en maatschappelijke opvang wettelijk verplicht cliënten uit

het hele land toe te laten. Lokale criteria voldoen per definitie niet.

Bovendien is vrouwenopvang met haar langdurige intensieve psychosociale

begeleiding iets heel anders dan laagdrempelige maatschappelijk opvang en dus

veel duurder. Een gemeente die zo’n instelling binnen haar grenzen heeft wordt

onmiddellijk gestraft.

De VNG is ook ontevreden. Beleidsmedewerker Gerrit Goedhart meent dat het

Rijk sowieso te weinig geld ter beschikking stelt voor de maatschappelijke

opvang en de verslavingszorg. Herverdeling van armoede is onacceptabel. Er zijn

diverse gemeenten die op dit moment nauwelijks of geen doeluitkering krijgen,

terwijl ook daar problemen zijn de opvang en zorg voor verslaafden. In die

steden is beleid nauwelijks mogelijk. En gemeenten die gekort dreigen te worden

zetten in afwachting van duidelijkheid over het te verwachten geld het beleid

maar even in de wachtstand.

GGZ-Nederland toont zich minder negatief. Er moet meer geld naar waar er

tekorten zijn, zegt beleidssecretaris verslavingszorg Marten Hoekstra, maar met

het principe van herverdeling van de gelden voor de verslavingszorg kan

GGZ-Nederland instemmen. De huidige verdeling van de gelden in de

verslavingszorg is namelijk gestoeld op een verdeling uit de periode 1979-1989,

toen allerlei projecten min of meer toevallig gehonoreerd werden. Gemeenten die

toen actief waren op het gebied van verslavingszorg worden nog altijd beter

bedeeld dan gemeenten die toen niet actief waren. Die verdeling sluit niet meer

aan bij de huidige realiteit. In de factor inwonersaantal kan zijn achterban

zich wel vinden, maar met de factor jongeren is men het pertinent oneens. De

grootste groep verslaafden valt namelijk in een andere leeftijdscategorie: de

gemiddelde leeftijd van een alcoholverslaafden is 41 jaar, die van een

heroïneverslaafde 32 jaar. En er moet meer aandacht komen voor de

verslavingsproblematiek in grensgebieden en de grote steden.

Recentralisatie

Begin mei zal minister Borst reageren. Daarna is de beurt aan de Tweede

Kamer. Het is de vraag of in de discussies de suggestie aan de orde zal komen

waarmee de Rfv haar advies (wanhopig?) afsluit, namelijk dat het kabinet moet

kiezen of de decentralisatie van deze terreinen wel een goede zaak is geweest en

of ze toch niet beter onder het Rijk kunnen vallen. Dat zou geen goede zaak

zijn, meent Van Anken, omdat net allerlei gemeenten beleid aan het ontwikkelen

zijn. Zulk ge-heen-en-weer frustreert volgens hem elk initiatief.Goedhart

(VNG) vindt de suggestie om de decentralisatie terug te draaien onzinnig, omdat

die het financiële probleem niet oplost. Hoekstra kan zich er echter wel in

vinden, omdat de verslavingszorg veel meer dan de maatschappelijke opvang

gerelateerd is aan de ggz en justitie, die landelijk gefinancierd worden. Hij

denkt dat besluitvorming uitgesteld zal worden en heeft goede verwachtingen van

de nieuwe inzichten van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ), die dit

najaar met een advies zal komen over de toekomst van de verslavingszorg. Zowel

de verslavingszorg als de maatschappelijke opvang hebben hun hoop op een betere

toekomst verlegd van de rijksoverheid naar de ggz. Beiden denken dat ze door

samenwerking met de ggz-sector ruimer in de middelen zullen komen te

zitten.

Het ligt in de lijn der verwachtingen dat ook dit Rfv-advies in een diepe

la zal belanden. Maar helemaal zeker tonen ze zich niet. ‘Je weet het nooit,’

zegt Goedhart van de VNG: ‘Het is een zaak die wel opgelost moet worden. En wil

minister Borst de boel budgettair-neutraal herverdelen dan is er toch minimaal f

60 miljoen nodig.’Helemaal overnemen zal ze het Rfv-advies niet. Dat heeft

ze gezegd tijdens een werkbezoek aan Heerlen. Maar negeren zal ze het ook niet,

klapt de VWS-voorlichter uit de school.

Enkele verschuivingen volgens het

Rfv-advies

Groningen krijgt ruim 2 miljoen extra voor de maatschappelijke opvang, maar

verliest 900 duizend voor de vrouwenopvang en 800 duizend voor de

verslavingszorg.

Emmen verliest 4,9 miljoen voor maatschappelijke opvang en 160 duizend

voor verslavingszorg.

Apeldoorn verliest 5,4 miljoen voor de maatschappelijke opvang, 688

duizend voor de vrouwenopvang, en 103 duizend voor de verslavingszorg.

Arnhem krijgt 4,1 miljoen voor maatschappelijke opvang en 1,9 miljoen

voor verslavingszorg, maar verliest 2,5 miljoen voor de vrouwenopvang.

Amsterdam krijgt 5,3 miljoen extra voor maatschappelijke opvang, maar

verliest 4,7 miljoen voor de verslavingszorg en 1,6 miljoen voor de

vrouwenopvang.

Leiden krijgt 2,3 miljoen extra voor de verslavingszorg en 7 duizend

extra voor de maatschappelijke opvang, maar verliest 310 duizend voor de

vrouwenopvang.

Tilburg verliest 3,3 miljoen voor de vrouwenopvang, 3,1 miljoen voor de

maatschappelijke opvang en 67 duizend voor de verslavingszorg.

Heerlen verliest 2,2 miljoen voor de maatschappelijke opvang en 2,3

miljoen voor de verslavingszorg, krijgt 170 miljoen extra voor de vrouwenopvang.

/Lucie Th. Vermij