De overheid wil met de Wmo bereiken dat mensen zelf de verantwoordelijkheid nemen over hun leven. Het budget/PGB is daarvoor bij uitstek een geschikt instrument. Niet alleen voor de inkoop van zorg, maar ook voor de inkoop van hulpmiddelen, maaltijden, welzijnsproducten enzovoorts. Waarom kan een rolstoelgebruiker wel zelf naar de dealer gaan om een auto aan te schaffen, maar laten we hem of haar niet zelf met Wmo-geld een rolstoel aanschaffen bij een hulpmiddelendealer? Waarom klopt men bij de gemeente aan voor hulp door vrijwilligers?

Verantwoording
De administratie van een budget kan zo moeilijk en gemakkelijk als je dat als gemeente maar wilt. Uitgangspunt is de burger en, hoe simpeler hoe beter. Als je een overschrijving kunt doen per bank of giro, zou je in principe ook met een budget moeten kunnen omgaan.
De verantwoording van een budget kan ook sterk worden vereenvoudigd. Wel is het de vraag of je verantwoording altijd moet eisen. Vooral voor kleine budgetten kost het onderzoeken van de verantwoording meer dan het budget zelf. Je hebt als gemeente de keus om de eigen verantwoordelijkheid helemaal over te dragen of niet. Ambtenaren willen graag alles in de hand houden, maar de vraag is of dat niet te kostbaar is en of dat het nemen van de eigen verantwoordelijkheid door burgers niet in de weg staat.
Als het geld niet juist wordt besteed, is dat de eigen verantwoordelijkheid van de budgethouder. Dan heeft de zorgvrager zelf een probleem, namelijk dat hij of zij vervolgens bijvoorbeeld geen hulp krijgt.

Zelf inkopen
Als mensen een indicatie voor zorg of aanpassingen hebben, krijgen zij hierdoor de beschikking over middelen om deze zelf in te kopen. Zij nemen zo hun eigen verantwoordelijkheid om de voor hen kwalitatief meest geschikte zorg of producten in te kopen. Vaak wordt zorg gemeten naar objectief meetbare kwaliteitsnormen. Maar minstens zo belangrijk voor een chronisch zieke of gehandicapte is de subjectieve kwaliteit, zoals de bejegening, betrokkenheid, continuïteit en beschikbaarheid. Ook welzijnszaken kunnen, al dan niet geïndiceerd, door burgers zelf worden ingekocht bij de instelling of organisaties naar keus. Verder is het goed dat het besef doordringt dat niet alles kan worden gesubsidieerd: als je zelf kunt bijdragen, dan moet dat. En alleen de minst draagkrachtigen krijgen via de sociale dienst financiële ondersteuning. Een voorbeeld: een jonggehandicapte wil net als leeftijdgenoten zelf zijn leven inrichten en niet afhankelijk zijn van instellingsregelgeving. Met een PGB kan deze jongere ook diep in de nacht nog thuiskomen en toch door de door hem ingehuurde zorgverlener (begeleiding) naar bed worden gebracht. Het budget geeft zodoende vrijheid.

Ondersteuningsbureau
Een verandering in denken en doen van de gemeente zal voor een deel van de burgers in eerste instantie onzekerheid opleveren. Om de stap niet al te groot te laten zijn, is het goed een onafhankelijk bureau in te stellen waar men voor ondersteuning terechtkan. Dit bureau zal alleen richting geven aan vragen, maar zeker niet de koppelfunctie en de administratie doen. Het zal een bureau moeten worden dat vooral telefonisch advies geeft en mensen aanspoort de zaken zelf op te pakken. Wel zou je het bureau kunnen inzetten voor mensen die zelf niet voor een budget kunnen zorgen. Voor hen zal dan wél de administratie en de koppeling moeten worden verzorgd. Het bureau komt dan in de richting van een PGB-bureau. Het is overigens een keuze of je een ondersteuningsbureau inzet voor een beperkte periode of kiest voor een PGB-bureau dat brede ondersteuning biedt. Ook is het mogelijk voor deze groep het persoonsvolgend budget (PVB) in te zetten.

Er zal zeker een periode nodig zijn om:
• burgers zo ver te krijgen dat zij het gewoon gaan vinden om zelf hun hulp in te kopen;
• aanbieders zover te krijgen dat zij hun aanbod afstemmen op de vraag;
• hulpverleners ermee vertrouwd te maken dat zij op de vrije markt met hulpvragers in zee kunnen gaan;
• ambtenaren vertrouwd te maken met het idee dat burgers zelf hun zaken moeten regelen. Alleen voor die tijd is een ondersteunend bureau noodzakelijk.

Een PGB-bureau is noodzakelijk voor die mensen die niet in staat zijn zelf voor hun koppeling en administratie te zorgen en geen mensen in hun omgeving hebben die dat voor hen kunnen doen. Maar het is ook mogelijk de administratie uit te besteden aan een administratiekantoor. Voor de koppelingen zou een er digitale mogelijkheid kunnen komen of een vraag- en aanbodprikbord bij het Wmo-loket.

Voordelen
Voordelen van het integraal invoeren van het budget/PGB voor de gemeente zijn:
• De gemeente neemt de taak over van het zorgkantoor en verstrekt budgetten/PGB’s aan geïndiceerden en door de gemeente gelabelde zorgvragers. Niet meer en niet minder.
• De zorgvragers worden budget/PGB-houder en kopen zelf hun zorg en welzijn in op de markt van aanbieders. Deze markt wordt groter doordat ook naasten van de budgethouder een rol in zorg- en welzijnstaken kunnen vervullen. Desnoods kunnen zij hun baan elders gedeeltelijk of geheel opgeven om voor de budgethouder te werken. Voor de duidelijkheid: het gaat hier niet om mantelzorgers. Zij leveren namelijk geen zorg, maar aanvullende diensten. Budgethouders met een grote zorgvraag vinden hun hulpverleners vaak via het CWI (werkgelegenheid).
• De gemeente hoeft geen onderhandelingen te voeren met aanbieders. De aanbieders moeten hun aanbod zo afstemmen, dat de budgethouders bij hen diensten inkopen.
• De gemeente hoeft niet Europees aan te besteden omdat zij relatief kleine bedragen aan budgethouders uitkeert en deze door de budgethouders kunnen worden verantwoord.
• De gemeente kan de administratie koppelen aan het financiële systeem van de afdeling Sociale Zaken voor het bepalen van de eigen bijdrage.
• Het totale budget voor zorg en welzijn, ingekocht met het budget/PGB, levert de gemeente een besparing op van tussen de 20 en 30 procent. Hiermee kunnen meer zorgvragers worden geholpen en kan een ondersteuningssysteem voor budgethouders worden betaald.
• Zorgvragers (ook mensen met een complexe zorgvraag) kunnen de voor hen meest geschikte zorg- en welzijnsproducten inkopen, iets wat bij de reguliere aanbieders lastig is te verwezenlijken (ook ggz-cliënten hebben bijvoorbeeld vaak een ander idee dan aanbieders over wat voor hen juiste zorg is).

Nadelen
Mogelijke nadelen van deze werkwijze voor de gemeente zijn:
• Er moet een publiciteits- en voorlichtingscampagne komen waarin duidelijk wordt gemaakt dat er iets te kiezen valt. Tot nu is er geen goede gedegen voorlichting geweest over de keuzemogelijkheden. Ter toelichting: de mogelijkheden moesten worden voorgelegd, maar de medewerkers lieten doorschemeren dat het PGB veel administratieve rompslomp geeft en dat zorg in natura een stuk makkelijker is. Hiermee werd geen objectieve keuze geboden.
• Als er veel budgetten/PGB’s worden uitgekeerd, zal er zeker in het begin menskracht nodig zijn om onzekere zorgvragers de juiste weg te wijzen. Een regionaal ondersteuningsbureau voor onafhankelijke adviezen en ondersteuning kan deze vraag beantwoorden. De kosten kunnen worden gedekt uit de 20 tot 30 procent die de budgetten minder kosten dan reguliere zorg.
• Ook ambtenaren zullen moeten leren de eigen verantwoordelijkheid van burgers te respecteren. Dat is een omslag die niet gemakkelijk zal zijn, vooral omdat een deel van de ambtenaren gewend is ‘plaatsvervangend te denken’.

Open zorgmarkt
Deze investeringen zullen zich in de loop van de tijd terugbetalen in een open zorgmarkt, zelfstandige mondige zorgvragers en kwaliteit die aansluit bij de behoeften van de zorgvragers.
De administratie van het budget wordt vaak aangevoerd als enorm en onoverkomelijk. Er zijn mogelijkheden om dit verregaand te vereenvoudigen. Voor budgethouders met een grote zorgvraag bestaat er het servicecentrum PGB, dat de volledige salarisadministratie voor de budgethouders doet. Conclusion Advies en Management heeft expertise en mensen die het ondersteunende bureau kunnen opzetten en kan trainingen verzorgen voor de medewerkers die het bureau moeten bemensen.

Door Marianne Kraaijeveld, senior adviseur Conclusion Advies en Management

Bron: fotografie Lex van Lieshout/ANP